Die ältesten Regeln mittelalterlicher Hospitäler · die Hospitalregel-Texte:
 Enghien/Edingen, Hospital, 1319.12 
Bf. Peter von Cambrai

⁋+++IN nomine sancte et individue trinitatis¶ ⁋Petrus miseratione divina cameracensis episcopus¶ ⁋Universis fidelibus presentem paginam inspecturis tam posteris quam modernis in perpetuum salutem in omnium salvatorem

Quoniam via vite est custodientibus disciplinam ad laudem et honorem dei omnipotentis et ut viam vite fideles inveniant In Hospitali beati Nicholai quod est in Enghin nostre Dyocesis Nobilium virorum et hominum de Enghin et communium dicte ville munificentis et devotione fundatum sumptuose et liberaliter est dotatum Deo famulantes ipsum hospitale ac vitam et mores in illo christo et christi pauperibus sub disciplina regulari servientium consulta virorum ecclesiasticorum et religionis expertorum prudentia secun-dum Regulam beati Agustini sic ordinando disponimus Ut sorores et fratres ibidem degentes in habitu et gestu in modestia victus et vestium se a seculo et secularium conversatione sequestrent Statuimus ergo in primis ne dictum hospitale in posterum per inutilium perso-narum susceptione gravetur Ut tantum duobus fratribus et quatuor sororibus de cetero sit contenti Ita tamen ut si forte ipsius hospitalis necessitas numerum requirat ampliorem De nostra vel officialis nostri licentia speciali probata domus sive hospitalis necessitate frater vel soror predicto numero poterit adaugeri Alias nullus audeat predictum numerum ampliare et ex integro existente alicui persone prebendam domus promittere Concedimus insuper quod de predicto numero sororum una que videbitur magister ydonea de consensu omnium vel maioris et sanioris partis presente eo et consentiente cui ex parte nostra pro ipso domus commissa fuerit et confessore domus in magistram eligatur Quam electionem hoc modo factam auctoritate presentis regule confirmamus Sine cuius magistre situ vel consensu nemo sororum aut fratrum vel aliquis aliorum in predicta domo commorantur quicquam proprio arbitrio et voluntate faciat sed omnia nutu et consilio eius que ad tale officium electa est cum omni obedientia et humilitate sine murmuratione et reclamatione qualibet peragantur Caveat tamen ne aliquid magni sine communi consilio facere presumat utpote de bonis domus vendendis emendis commutandis alienandis seu ad firmam locandis aut qualibet persona in sororem aut fratrem recipiendi quod si fecerit inirritum revocamus Si vero mortua fuerit vel amota secundum formam premissam alia eligatur Si autem quod absit ordo negligens et remissa reperta fuerit quod dilapidationem bonorum domus et dissolutionem observandorum inducat volumus quod ab illo qui gerit vices nostras et confessore domus absolvatur et alia ut predictum est eligatur et substituatur Vestimentis in pretio et colore et forma humilitatem et Religionem presentibus induantur Sorores tres tunicas habere possunt similiter et unum pallium et unam pennam agninam non intus consutam et unum pellicium insuper tribus pepulis cum totidem pannis albis sint contente Duo scappellaria grisea habeant ad longitudinem tunicarum Caligas et soccos cum sotularibus bouinis portabunt In dormitoriis coopertoria habeant agnina vel alia secundum quod eis fuerint in elemosinam collata lineis utantur ad carnem super culcitras et in camiseis dormiant A festo beati martini vsque ad natale domini et totam quadragesimam lanea sibi aptent vestimenta et in tunicis cincte et absque culcitris ducalibus vero capitibus suis supponendis quiescant Fratres vero duas tunicas griseas competenter longas et scapulare latum eiusdem coloris et longitudinis sine qua septa domus non exeant et vnum pellicium habeant femoralibus vti possunt et in eis dormiant Sotulares bouinos ligatos cum caligiis grisiis vel albis non alterius coloris portent Supertunicalia aut lucreas non habebunt sacerdote excepto si cum eis intrauerit cum quo propter honestatem ordinis aliter esse duximus ordinandum Cum sorores surrexerint facto signa oratorium suum intrent et inclinando dicant Pater noster et Credo in deum quod etiam faciendum est ante primam et completorium In matutinis dicto pater noster et credo in deum erigant se dicendo Domine labia mea aperies Deus in adiutorium meum etc Gloria patri etc Pro matutinis ferialibus diebus dicant triginta pater noster et in fine omnium dicant kyrieleison christeleison kyrieleison pater noster quo dicto addant per dominum etc deinde benedicamus etc Pro vesperis vero quatuor dictum pater noster pro aliis autem horis sepetem pater noster dicant In festis autem novem ... quadraginta pater noster dicant pro matutinis pro vesperis viginti pater noster et sub silentis Et ubicumque fuerint pro benedictione mense tria pater noster et gloria patri post mensam quinque pater noster et gloria patri vel miserere mei deus qui sciunt Sorores vero que sciunt psalterium dicant pro matutinas secundum nocturnos et fratres servientes similiter ad alias horas dei secundum proprios psalmos qui noverunt et possunt sin autem faciant secundum modum supradictum Missam similiter et devote audiant Qua finita Nulla in Ecclesia sola remaneat Temporibus vero vocationis et debitis sollicite instent devotis meditationibus sive orationibus prout sciunt et possunt pro sorore defuncta qualibet si scit dicat tria psalteria vel pro quolibet psalterio quingenta pater noster vel centum quinquaginta miserere mei deus et hoc faciendum similiter pro fratribus domus et pro nobis et successoribus nostris in morte A festo beati martini usque ad adventum domini ieiunent lacticiniis tamen utantur In adventu domini et omnibus sextis feriis per annum ieiunium servent quadragesimale possit tamen confessor domus cum sibi expedire videbitur de lacticiniis gratiam eis facere specialem extra domum ne homines graventur in dictis feriis lacticiniis uti possunt ieiunia quatuortemporum iuxta constitutionem ecclesie observent Item nullum diem in pane et aqua ieiunent nisi in die parasceves et vigilia assumptionis beate virginis marie Nisi forte in capitulo pro alio excessu esset eis iniunctum Diebus dominicis terciis et quintis feriis Et precipuis festivitatibus carnes comedere poterunt Feriis secundis extra continuum ieiunium et diebus aliis quibus consueverunt vesci carnes seculares conditis sagimine pulmentariis poterunt recreare Et carnes comedere causa minutionis infirmitatis vel hospitum honestorum Quotienscumque aliquis vel aliqua sine licentia et rationabili causa hoc ieiunium fregerit unum diem in pane et aqua ieiunabit In refectorio ad prandium et ad cenam et in dormitorio post signum completorii silentium teneant usque ad primam nisi infirmorum aut hospitum occasione seu alia rationabili necessitate cogatur ab aliquo silentium de licentia interrumpi Si tamen in prandio aut cena a quovis aliquid eorum quorum indiget usus exigendum est quod per nutus et signa intelligi ab aliis non possit surgat qui opus habuit et stando quod necesse est breviter eloquatur Qui ex proprio silentium fregerit disciplinam in capitulo coram omnibus accipiat et centum pater noster dicat nisi regens capitulum dictam penitentiam dixerit mitigandum Extra domum ubicumque fuerint silentium non servabunt ablutus et pulsata nola refectorii dicant stando inclinantes capita tria pater noster pro benedictione quibus finitis sedeant iuxta ordinem conversationis sue cum silentio panem suum manducantes Cum autem omnia comedere cessaverint magistra vel aliqua cui officium suum commiserit pulset nolam et surgentes gratias dicant quinque pater noster vel miserere mei deus qui sciunt pro gratiis prius quam a refectorio regrediantur Extra refectorium nisi causa infirmitatis vel manifeeste necessitatis non comedant Nulla sororum aut fratrum extra domum summ intra opidum de Engin manducet aut per vicos aut plateas seu domos absque alicuius honeste persone comitatu testimonio et licentia incedere vel spaciare presumat fratres dormitorium refectorium et alia loca sororum non intrent nec sorores viros sine licentia introducant Qui contra hec fecisse deprehensus fuerit unam in capitulo recipiet disciplinam et dicat centum pater noster quod si pluries quis hoc fecerit gravius puniatur capitulum teneatur semel in qualibet septimana feria quarta vel sexta ante prandium ubi excessus et culpe sororum corrigantur Cum vero capitulum sorores intraverint sedentibus a dexteris et a sinistris iuxta ordinis conversationis sue residentibus itaque eis dicat magistra vel ille qui ibi est ex parte nostra benedicite Et respondeant inclinato capite Dominus Tunc magistra recitet sedendo breviter Elemosinas si que sint speciales Deinde dicat qui preest Dominus retribuat eis Et responso ab omnibus amen Iniungantur decem pater noster vel plus ad minus pro benefactoribus Et statim inclinent omnes quod semper faciendum est quoniam aliqua communis oratio vel aliquid faciendum iniungitur postea dicat qui preest petant venias que se reas agnoscunt Que statim super genua humiliter prostrate veniam petant quod semper pro placatione offense fiere debet Et dum queritur quid dicitis respondeant singule culpam meam Deinde dicto a tenente capitulum surgite surgant omnes et residant singule in locis suis quibus residentibus accusantur singule per ordinem et stantes in medio capituli facta inclinatione breviter dicant culpas suas Et in fine dicat quelibet in hiis et in aliis peccavi Et tunc iniungatur ei penitentia a presidente pro modo culpe Quo facto iterum inclinent et redeant ad loca sua Cum autem aliqua aliam accusare voluerit Surgens dicat plus est Et statim addat culpam de qua eam vult accusare et hec fiat pacifice et caritative Illa vero que accusatur si culpam agnoscit patienter sustineat Si autem non recolit breviter et humiliter dicat quod non recolit ne accusante aliquid respondeat vero in illo eodem capitulo eam de aliquo reaccuset Nulla autem aliam ex sola suspitione accuset Auditis culpis dicit presidens adiutorium nostrum in nomine domini et respondeant sorores Qui fecit celum et terram Et sic finitur capitulum In capitulo non nisi duabus decanibus loquantur culpam suam et aliorum humiliter dicendo et interrogata respondendo Culpe fratrum a magistra et consorore audiantur Et secundum modum predicztum corrigantur Statuimus ut si aliquis persona divino nutu in sororem vel fratrem recipi poterit si laudabile de conversatione sua testmonium af...erit potest de omnium consensu vel sanioris partis recipi ad probationem Ut sorores et frastres infra tempore probationis quod per annum durabit in vestibus griseis quas ipsa procurat mores et vires eius experiantur Et ipsum modum similiter viuendi et laborem dicte domus experiantur quod si finito tempore probationis dicta persona minus ydonea inventa fuerit nequaquam recipiatur Si vero ydonea fuerit poterit si petierit recipi si magistra domus et aliis placuerit Et hoc de assensu et consilio confessoris Recipiantur autem hoc modo Primo renuntiet seculo rebus propriis in commune redactis ac proprie voluntati votum continentie sub stolam manus ccconfessoris domus vel alterius qui ex parte nostra vel ipsius confessoris ibi est deponat iugum obedientie iunctis manibus super se tollat et professionem faciat sub hac forma verborum ego enim facio professionem et promitto obedientiam deo et beate virgini marie et tibi vel ipse domini Episcopi Cameracensi quod ero obediens magistre hospitalis de Engin sibique egitime ...cedentibususque ad mortem secundum constitutionem et venerabili patri cameracensi Episcopo constitutas in omnibus que non sunt contra animam meam et constitutiones easdem Et professis infra missam post offertorium ad gradum altaris fiat et statim ibidem vestibus spiritualibus induatur Cum autem induenda est aliqua depositis secularibus vestibus usque ad tunicam ille qui eam religionis vestibus induat dicat Exue te veterem hominem cum actibus suis et indue novum hominem qui secundum deum creatus est in iustitia et sanctitate veritatis Et postea statim conferant sacerdoti velum nigrum et pallium album novum quod benedicatur hoc modo Ostende nobis domine misericordiam tuam et salutare tuum da nobis Dominus vobiscum etc Oremus Domine iesu christe qui regimen mortalitatis nostre induere dignatus es obsecramus immensam benignitatis tue habundantiam vt hoc genus vestimenti quod sancti patres nostri ad innocentie et humilitatis indicium abrenuntiantes seculo ferre sanxerunt ita bene+dicere dignaris vt hec ancilla tua qua hoc usa fuerit te induere mereatur Qui vivis et regnas etc Tunc aspergatur aqua benedicta et imponat ei sacerdos velum nigrum in capite et pallium in dorso et dicat Exue etc ut supra Caveatur diligenter ne aliqua persona recipiatur ante vicesimum annum completum in sororem vel in fratrem cuiuscumque conditionis vel dignitatis extiterit Item nullus cum uxore sua recipiatur aliquo modo nec prebenda aliqua talibus conferatur Sed familiares esse possunt ita quod post mortem suam bona sua domui remaneant Nec tamen ea familiaritatis infra septa domus maneant Vllo vniuersi tempore nec tractatibus domus tales intersint Inhibemus etiam ne aliqua persona recipiatur aut panis domus promittatur vel confrater licet omnes consentiant nisi tali conditione in manifesto app... sub hac forma verborum Dicat qui preest promittimus vobis panem dandum et communitatem domus si nobis societas vestra et seruitium post annum nostre probationis placuerit Et illa persona respondeat sub hac conditione et forma verborum Recipio promissum vestrum et si mihi societas similiter vestra placuerit remanebo Tunc post annum si alteri parti displicuerit reuertatur cum omnibus bonis que secum attulerat Aliter nulla persona recipiatur in sororem vel in fratrum infra tempus probationis instruatur nouitia quod in tempore illo cum nulla persona externa sine alicui consororis testimonio debeat loqui quod loquens oculos non habeat vagos nec fixos in facie alicuius maxime qn cum viro loquitur Insuper instruatur quam quieta debeat esse in dormitorio quam sobria in refectorio quam deuota in oratorio quam strenua in officio quam matura horas dicendo quam voluntaria ad obedientiamquam affabilis ad sorores quam benigna ad pauperes quam circumscripta in sermone quam diligens in ... quam aliena in omni contentione quam vacua a mala suspitione quam diligens in vestium suarum et aliarum rerum hospitalis custodia et quam humiliter inclinare debeat cum aliquis ei dicere vel aufertur bene aut male dicatur dicendo benedic... ... in domis Confiteantur omnes sorores et fratres confessori quem eis Episcopus assignauerit qui auctoritate eiusdem Episcopi sibi confitentes in dyocesi audiunt et absoluunt Tantum decies? in anno communicent sed tamen non nisi de licentia conscientia et consilio confessoris Videlicet in prima dominica aduentus domini in natiuitate domini in purificatione beate virginis in prima dominica quadragesime in pascha in ascensione domini in penthecostes in assumptione virginis gloriose in natiuitatis eiusdem in die omnium sanctorum De fratribus sufficit vt ter in anno communicent In pascha Penthecostes et Natiuitate domini Nemo sororum aut fratrum culpam alterius vel secretum domus ... scandalum oriri possit audeat extraneis reuelare quod si fecerit iniungatur ei penitentia secundum quantitatem scandali suscitati et ad minus iniungantur ei tres dies in pane et aqua cum tribus disciplinis coram sororibus in capitulo recipiendis Eadem penitentia iniungenda est illi qui infra villam de Enghin comederit extra domum suam Item si qua cum aliquo viro in loco suspecto vel hora suspecta nimium locuta fuerit si super hoc semel vel pluries fuerit reprehensa non se correxerit eadem pena puniatur Item si qua mentiri vel iurare ex industria consuetudinem habuerit grauius emendetur Item si vna aliam maliciose percutiendo grauiter leserit quadraginta diebus peniteat etsedendo in terram panem et aquam bis in septimana comedat et tribus coram omnibus accipiat disciplinas Item si qua proprietaria inuenta fuerit vel in peccatum carnis lapsa fuerit et super hiis fuerit conuicta Eliminata per annum et sex ebdomadas omni beneficio et consolatione domus priuabitur et per annum si in domo manserit ad mensam sororum non sedebit et bis in septimana panem et aquam comedat in terra sedendo et disciplinabitur a magistra ter in ebdomada et in qualibet septimana legat psalterium vel centum quinquaginta miserere mei deus vel quingenta pater noster Et inter alias sorores in capitulo et refectorio semper locum vltimum tenebit Si fuerit magistra in predictam culpam inciderit statim ab officio deponatur et nunquam de cetero in predictum officium restituatur et pene scripte superius subiacebit Item si qua soror lapsu carnis sicut predictam est ceciderit ...que manifestum fuerit penitentiam supradictam illi ... ... si secularis quod ... ... ... ... ... larga p... super... ... ... Item si tercio in supradictum peccatum inciderit a domo ... expellatur et postea nunquam ad collegium sine ... illius ... ...ur Si aliquis vel aliqua maligno instinctu homicidium perpetrauerit vel incendium vel furtum magnum vel adulterium manifestum vel peccatum contra naturam vel hiis similia insuper hoc ... fuerit vel in ... aut manifestum exci vel nunquam reuersus inperpetuum a domo penitus expellatur Similiter ... ... incorrigibilis exstiterit quod nec culpas timet admittere et penas fratre recusat de quo preceptum est agustini vt etiam si ipse non abcessitur de vestro societate proiciatur Similiter qui proprietaria inuenta fuerit post mortem eiciatur extra atrium et sepeliatur sepultura asinina Et omni beneficio spirituali carebit Igitur quicumque infirmus domum ingressus fuerit primum deo per confessionem factam sacerdoti deinde proximo si quem lesit pro posse suo satisfaciat et veniam petat Res suas sub testimonio committat magistro easdem integro si conualuerit recepturus Si autem in hospitali eum mori contigerit exceptis debitis et iniuste acquisitis omnia que secum attulerit ad opus pauperum reseruentur Tribus diebus in septimana Egri carnibus reficiantur Qui uero causa infirmitatis domum ingressi sunt recuperata sanitatis volumus vt recedant Si uero infirmus propinquus morti fuerit et si facultas se obtulerit alloquatur eum presbiter dulciter in ydiomate sua ... inquiens Frater nonne letaris quod in fide catholica morieris respondat etiam domine Gaudes quod ... morieris Respondat etiam Fa... tu non tam ... vixisse quam debuisses Respondeat Fateor domine penitet te Respondeat etiam Habes voluntatem emendandi si spacium haberes super viuendi Respondeat etiam Credis in iesum christum omnipotentem creatorem celi et terre Respondeat Credo V in iesum christum etc Respondeat Credo ... ... est etc Respondeat Credo passus sub pontio etc Respondeat Credo Insuper reduceat ei ad memoriam vt dicat tribus verbis In manus tuas commendo etc Et hijs factis et dictis dicat ei vt securus in domino moriatur Et tunc commendet eum deo et omnibus sanctis eius Quoniam vero hora fuerit quam pauperibus et infirmis tam in prandio quam in cena vite subsidia ministrentur et hoc ......audita campanula ab ancilla coquine pulsanda omnes sorores omnia que tenent in manibus et omni societate quantumcunque personarum subito relinquerent nec remanserit aliqua de magfistre licentia speciali Indutis succaniis suis statim aduolant et hoc modo serviant pauperibus ordinate Videlicet quod due iuniores videlicet vna a dextris et alia a sinistris portantes ... et aquam cum manutergio Et primo in manus psauperum aquam fundant et abluant si necesse fueritAlie due secundum ordinem conuersionis sue mensalia panes et potum ponant magistra vero cibaria distribuat prout cuique opus fuerit alii plus et alii minus non equaliter omnibus et ab eorum presentia non recedant quousque refecti fuerint competenter sed eis tanquam dominis seruianthumiliter et deuote Attendentes quod deo non homini amministrant Hec et hiis similia cogitantes non erubescent sorores seruire pauperibus non se ab eorum obsequiis absentabunt quia ad tale obsequium professe sunt Postquam autem cessauerint manducare dicatur eis vt dicant pro benefactoribus et pro hiis qui laborant pro eis pater noster pater noster quod autem prandium etiam fieri debet et post completorium Et tunc reliquias pauperum colligentes in cophino vni ancille tradantur ad hostium domusextraneis pauperibus ...de et nil quod possint iuxta pauperes relinquant Item autem horacompletorii nola pulsetur et sorores statim succaniis indute ad lectos perandossic quod similiter de mane post missam fieri debet Si necesse est ad hospitale mundandum et lectos perandos[sic] Si quis infirmorum fuerit deprehensus cibum vel potum sibi reseruare vel alii tribuere ieiunio unius diei in pane et aqua puniatur Quod si sepius deprehensus fuerit foras expelletur In omnibus autem quod ad rigorem religionis aut seueritatem discipline spectantia preordinavimus occasione infirmitatis aut corporum imbecillitatis aut oneris laboriseu qualibet deliberatione ... de consilio magistre et confessoris domus licebit dispensari Auctoritate nostra ... in illis que circa infirmos procurandos negligentia videbuntur inducere aut eorum commoditatem impedire Cum hospitale sepe dictum ad hoc specialiter constitutum fuisse dinoscitur vt pauperes infirmi quos mundus abicit ... tanquam membra christi benignius foueantur Preterea volumus et reclaramus quod constitutiones nostre vos ad culpam non obligent nisi contemptus accedat sed ad penam vel in libello conscriptam vel capitulo iniungendam Statuimus insuper vt cum sorores vel fratres recipiendi fuerint constitutionum istarum[?] omnia ipsis series perlegatur Et vt plene singule capiant inlingua sua ydiomatis exponantur ad plenum Et ... se quantum in eis est observuaturas promittant Alioquin communitatem domus non poterunt adipisci Et si aliter recepte fuerint expellentur Temporalia quoque domus memorate de consilio duorum virorum vel vnius zelum dei habentium de consilio domus ad hoc electorum poterunt pertractari Ita tamen quod nil agant nisi de consilio domus de bonis ad ipsam pertinentibus hii autem prout opus fuerit mittentur Si vero ... fuerint in hoc officio permutantur Et hoc relinquitur arbitrio confessoris domus et magistre ac sororum Coram hiis autem prouisoribus magistra domus bis computet in anno Et sexies in anno coram sororibus et fratribus computabit Si vero aliqua vel aliquis de bonis domus vel redditibus aut in eleemosinam collatis aliquid receperit ipso die vel hora si potest fieri magistre entegraliter presentabit ... quia proprietarius condempnabitur SSi maliciose vel furtiue deprehensus fuerit velle talem pecuniam occultare Fratres vero vel sorores nil dent vel recuperant sine magistre licentia speciali Si quis vero contra hec fecisse conuictus fuerit pro culpe modo legitime puniatur Et hec firmiter precipimus obseruari Harum autem constitutionum obseruantes in sepe dicta domo mundabiliter[?] obseruari volentes eas auctoritate pontificali roboramus Et sigilli nostri appensione continentiam presentis pagine communimus Actum anno domini millesimo tricentes decimo nono mense Decembris