Die ältesten Regeln mittelalterlicher Hospitäler · die Hospitalregel-Texte:
 Gent/Gand, Leprosenhaus, Regula sanorum fratrum ac sororum, 1236.11.13 

⁋Regula sanorum fratrum ac sororum de domo leprosorum gandensium a tornacensi episcopo confirmata¶ ⁋Walterus dei gratia Tornacensis episcopus¶ ⁋vniuersis presentes litteras inspecturis salutem in domino¶

⁋Cum plurime traditiones plurimas faciunt transgressiones nos uni sententie beati Jacobi inherentes qua dicitur religio munda et immaculata apud deum et patrem hec est uisitare pupillos et uiduas in tribulatione eorum et immaculatum se custodire ab hoc seculo summam religionis consistere arbitramur in fouendo personas miserabiles humano auxilio destitutas maxime quas dominus probat in camino paupertatis et in fornace tam contagiose egritudinis ut merito propter illam mandato legis precipiantur ab aliorum consortio separari

Sane quoniam intelleximus in domo leprosorum de gandauo erga huiusmodi miserabiles personas tam uirorum quam mulierum ibidem deo et pauperibus leprosis suis deseruientium plurimum feruere deuotionem et affectum eos in nostra protectione suscipientes nichil eis amplius oneris duximus imponendum nisi quod corporalem continentiam propriorum abdicationem et habitum religiosum et obedientiam magistro domus tenentur generaliter obseruare Hec autem quatuor fratribus et sororibus eiusdem domus pro regula uiuendi decreuimus obseruanda Cetera que emergunt in excessibus corrigendis reliquimus in discreta dispositione magistri domus ita tamen quod maiores excessus qui circa regulares obseruantias contingent ad episcopum referantur In huius rei testimonium et firmitatem presentes litteras scribi et sigilli nostri appensione fecimus communiri bonas consuetudines predicte domus et approbatas presentium auctoritate confirmantes Actum gandaui anno domini mo cco xxxo sexto sexta feria post festum beati martini Quibus domus ista debet esse subiecta de institutione magistri Cum igitur omnia que in prescriptis litteris episcopi continentur tantum de sanis fratribus et sororibus sint intelligenda excepta ultima clausula de consuetudinibus approbatis que se etiam ad infirmos extendit ad communem utilitatem presentium ac futurorum consuetudines in dicta domo hactenus obseruate et constitutiones deinceps obseruande tam auctoritate uenerabilis patris Tornacensis episcopi quam beneplacito scabinorum gandensium in presenti cartula sunt conscripte Notum sit ergo omnibus quod domus ista tantum ad leprosos uille gandensis colligendos ab antiquis temporibus noscitur instituta et quod iurisdictioni scabinorum gandensium cum omnibus suis bonis temporalibus debet esse subiecta Vnde ad ipsos scabinos pertinet procuratio et defensio dicte domus ac institutio magistri in eadem Quapropter scabini cum necesse fuerit unum uel duos de burgensibus uille discretos et deum timentes magistros domus superiores debent instituere quorum consilio in dicta domo una de discretioribus personis sanis siue sit frater siue soror ut omnibus presit magisterio eligatur Dicta autem persona leprosum quem probatiorem ad hoc esse censuerit consilio fratrum sibi substituat submagistrum ad quem spectabit insolentiam leprosorum reprehendere et excessus eorundem necnon et temporales necessitates ad superiorem deferre et cetera in quantum superior ei permiserit circa omnes ordinare cui omnes tanquam magistro humiliter obediant sub pena inobedientibus inferius annotata Nullus autem magistrorum conferre poterit prebendam in dicta domo alicui siue sano siue leproso sine conscientia et assensu scabinorum De computatione Magister cum submagistro de omnibus ad domum pertinentibus elemosinis debitis et expensis semel in septimana ad minus coram tribus sanis debet computare tam de datis quam receptis rationem redditurus Facta autem computatione summe singularum ebdomadarum fideliter debent conscribi ut cum superiores magistri ad uisitandum domum uenerint siue sit ad mensem siue ulterius omnes factarum computationum summas et etiam debita domus possint si uoluerint sub breuitate audire Summa autem reddituum singulis temporibus quibus soluuntur conscribatur De sanis recipiendis Nullus recipiatur in fratrem uel sororem nisi domui expediat et ipsi in propria persona ipsis leprosis seruire possit et uelit et hoc ipsum promittat Recepto autem tempus probationis sex mensium concedatur ut fratres domus mores ac uires ipsius et ipse laborem domus ac modum uiuendi interius experiatur Elapso uero tempore probationis si remanere debeat sub stola in manu capellani faciendo professionem promittat stabilitatem in domo ista obedientiam castitatem et abrenuntiationem proprietatis et cetera que in auctentico episcopi continentur Juramento nichilominus addito super fidelitate domui conseruanda consuetudines domus se secundum posse suum promittet seruaturum non sub uoto sed sub pena inferius annotata Coniugati autem ambo sani nullatenus recipiantur Quod si aliter scabinis uisum fuerit uterque uoueat continentiam et deinceps uiri cum uiris mulieres cum mulieribus habitent separatim De leprosis recipiendis Omnes burgenses et burgensium filii uel uxores morbo lepre infecti domum istam habere possunt obtento consensu scabinorum cum pastu suo qui ab antiquo tempore ualere debet circiter quinquaginta et sex solidos flandrensis monete ita tamen quod utensilia congrua afferant et uestimenta secundum consuetudinem domus approbatam Debent etiam nichilominus infecti si uxores et liberos habeant sub prestito iuramento terciam partem omnium bonorum suorum secum apportare Quod si uxores sine liberis habeant debent afferre medietatem Si uero nec liberos nec uxores habeant omnia tenentur afferre bona fide Ista tamen moderari possunt secundum beneplacitum scabinorum Cum igitur persona leprosa in communitatem domus est recipienda ut illis caueatur qui matrimonio coniuncti sunt et aliis qui forte a domo per suam maliciam sunt recessuri neque castitatem neque abrenuntiationem proprietatis uouebit sed tantum simpliciter promittet quod consuetudines domus approbatas firmiter obseruabit uel penam transgressoribus debitam humiliter sustinebit Prestabit tamen iuramentum in manu sacerdotis quod fidelitatem seruabit domui super omnibus bonis eius Vnde patet cum leprosi nec uoto nec professione aliqua sint astricti quod nulla spiritualitas modo uiuendi ipsorum aliquatenus sit annexa Persona uero que leprosa recepta est et postea sana inuenta in collegio sanorum non recipiatur ne quis sub spe recipiendi pro sano maliciose se simulet esse infectum De habitu et lectis sanorum et habitu leprosorum ac communi tonsura Fratres sani ac sorores tunicas habeant grisei coloris Scapularia uero fratrum alba sint et lata sorores autem palliis utantur albis uel paruis scapularibus infra domum Fratres non utantur lineis ad carnem exceptis femoralibus nec supra culcitram infra domum nisi infirmitate cogente dormiant sed super stramina pannis suppositis in tunica cincti iaceant habentes sub capitibus puluinaria de plumis sorores uero propter nimios labores licite utantur tam lineis ad carnem quam culcitris cum puluinari Leprosorum uero omnia lanea indumenta scilicet tunice supertunicalia et scapularia uirorum ac mulierum pallia grisei sint coloris aliquibus filis rubeis intermixtis ut sanguis qui eis sepe de labiis sepe de naribus super uestimenta effluit minus ualeat apparere Pelliceis uero cunctis generaliter licet uti Omnes autem tam in hiis quam in aliis ad habitum corporis pertinentibus religiose se habeant et absque nota reprehensionis radentes capita sua uel rotundam tonsuram deferentes De recedentibus ad seculum Nullus reuertens ad seculum predictum habitum secum deferre permittatur sed ablato a uiro scapulari et pallio a muliere post trinam monitionem magistri si remanere noluerit dimittatur abire ita quod si sanus est qui recedit et ante professionem uel leprosus infra annum omnia que secum attulit excepto pastu ipsi cum integritate reddantur Cum autem sanus recedit post factam professionem uel leprosus post annum nichil omnino eis dabitur nisi quando qui pro leproso receptus fuerit inuentus sanus redire compellitur unde uenit tunc enim omnia que secum portauit excepto pastu sunt ei restituenda De separata uirorum et mulierum habitatione et communitate uiuendi Omnes uiri tam sani quam infirmi a mulieribus tam sanis quam infirmis habitationcs suas ac officinas suis amministrationibus deputatas habeant separatim Nemo enim quicquam propria uoluntate faciat sed omne officium quod ei magister iniunxerit cum omni humilitate sine murmuratione studeat adimplere Licet autem uiri a mulieribus diuisim habitent omnes tamen communiter tam in uictu quam in habitu uiuant et distribuatur unicuique prout opus habet non secundum nobilitatem sed secundum necessitatem ita quod dolorosis infirmis melius fiat secundum quod cor eorum desiderat et grauitas sue exigit infirmitatis De prandio Per totum annum omnes generaliter bis in die quando non ieiunant comedere possunt et tot uicibus excepto tempore infirmitatis sint contenti Parato igitur cibo pulsetur nola et preparent se omnes ad comestionem Dictoque bis pater noster cum aue maria et facta benedictione in nomine domini sub silentio reficiantur nisi forte a seruitoribus aliquid sibi necessarium submisse petant Finito autem prandio ter pater noster pro benefactoribus suis et loco gratiarum Quando uero pitantiam comedunt tunc dicat quilibet xxv pater noster et totidem aue maria pro persona pro qua eis pitantia est transmissa pro pitantia uero uini decem Licentia comedendi in uilla gandensi uel circa illam infra dimidium miliare infirmis nullatenus concedatur neque sanis nisi pro maxima domus utilitate In locis uero religiosis comedere poterunt de licentia sed non frequenter De ieiunio et esu carnium Sani ieiunia ab ecclesia instituta et sextas ferias nisi eadem die natale domini euenerit ac totum aduentum in cibo seruabunt quadragesimali nisi propter corporis debilitatem aut labores nimios cum aliquo ut aliter comedat a magistro dispensetur Leprosi uero excepto aduentu quo etiam carnibus uesci poterunt qui uolunt eadem ieiunia predicto modo tenebunt Carnibus autem per totum annum excepta quadragesima etiam per aduentum tribus diebus licite uesci poterunt in septimana nisi quando uoluerint communicare tunc enim proxima ebdomada precedente festum sicut scriptum est inferius ab esu carnium abstinebunt Dolorosi autem infirmi semper cum ecclesia permittit carnes comedere possunt Et omnes cum ieiunant tam sani quam infirmi illa gaudeant licentia quam ecclesia aliis fidelibus dare consueuerit in estate Quandocumque autem sorores uestimenta lauant leprosorum herbis propter fetorem uti possunt et propter suum commodum seorsum comedere Et detur eis pitantia tam in potu quam in cibo De oratione Omnes utriusque sexus tam sani quam infirmi pro matutinis dicant xxviii pater noster et totidem aue maria pro uesperis quatuordecim pro reliquis uero horis scilicet prima tercia sexta nona et completorio dicant septem In dominicis autem diebus et festiuis matutine duplicentur Illi autem qui sciunt dicant singulis diebus bis credo et semel magnificat et semel nunc dimittis Pro sorore uero et fratre defuncto dicat quilibet quingenta pater noster et totidem aue maria et requiem eternam qui sciunt infra diem tricesimum sue mortis uel centum quinquaginta miserere mei deus Quando autem uigilias dicere ex deuotione uolunt pro eis dicant triginta pater noster Missis et uesperis et completorio omnes intersint et festiuis diebus etiam matutinis nisi infirmitate uel alia legitima causa impediantur Sermoni etiam studeant interesse si in ecclesia eorum habeatur Preter hec speciales faciant orationes prout dominus eis inspirauerit pro amicis ac benefactoribus suis spiritualibus et carnalibus tam uiuis quam defunctis laborantes semper tanquam ad summum orationis gradum ut dominum ex corde ualeant pro inimicis suis exorare De silentio Silentium teneant omnes in ecclesia quamdiu hore cantantur et in mensa et post signum factum ad dormitionem quousque de lectis surrexerint nisi infirmitate cogente aliquid loquuntur Magister autem et submagister loqui poterunt in mensa de rebus necessariis et in templo et etiam in predictis locis aliis dare licentiam loquendi cum est necesse sed caueant ne nimis frequenter hoc fiat De confessione et communione Omnes singulis mensibus semel ad minus pure confessionem suam faciant quando possunt habere copiam sacerdotis et communicent sani sexies in anno uidelicet in pascha pentecoste assumptione beate uirginis et in festo omnium sanctorum in natiuitate domini et in purificatione beate marie et tunc illas prenominatis festiuitatibus quas sollempne ieiunium non antecedit tali abstinentia debent preuenire ut septem diebus immediate precedentibus ab esu carnium abstinebunt propter reuerentiam sacramenti Leprosi uero ter communicent in anno scilicet in pasca pentecoste et natali septem diebus ab esu carnium modo prescripto abstinentes De minutione Quilibet sibi de uena potest minuere sexies in anno illis certe temporibus quando cuilibet sibi magis uidebitur expedire de conscientia tamen magistri Qui si differendam minutionem iudicauerit differatur Sic minuti aliquantulum commodius procurentur Qui uero pluries minuere uolunt exposita necessitate licentiam petant et communi prebenda sint contenti nisi a magistro gratis aliquid eis melius impendatur Singulis autem mensibus tantum sibi semel minuant qui uoluerint de uentosa et tunc omnino debent esse contenti prebenda communi Nullus uero de sanis fratribus propter solam minutionem super culcitram dormire presumat infra domum De hospitalitate Extraneus infirmus et conuentualis in domo ista honeste recipiatur et si indiguerit biduo poterit hic morari habiturus interim subsidia domus sicut unus fratrum Campestres uero leprosi tantum una nocte colligantur Nullus autem leprosus hospicio nullus famulus uel ancilla seruitio in domo ista recipiatur uel detineatur de quo manifeste constat quod iaceat in mortali peccato De capitulo et querelis Capitulum semel in septimana ad minus a persona qui preest tam sanis quam leprosis teneatur in quo omnes culpas suas recognoscentes penam pro qualitate delicti sibi iniungendam humiliter suscipiant et deuote Ibi unus alium caritatiue de re nota uel probabili debet accusare accusatus uero pacifice sustinere De secretis autem capituli uel de ibidem actis nullus extraneis sub pena inobedientie loqui presumat neque alter alteri preteritam culpam obicere de qua satisfecit Qui etiam de aliquo conqueri coram magistro uoluerit in proximo capitulo post iniuriam sibi illatam conqueratur Vlterius uero dilata querimonia non ualebit Facta autem querimonia ille cuius est corrigere statim in eodem capitulo corrigere non omittat De penitentia et quid hic uocetur Ut sciat qui tenet capitulum qua pena quelibet culpa sit punienda culpis singulis pena debita inferius est adiuncta Pena autem siue penitentia hic uocatur in terra super scamnum nudum sine mappa coram aliis comedere in pane potagio et ceruisia abstinendo ita tamen quod si sexta feria interuenerit in pane et aqua ieiunetur De qua etiam notandum quod qui penitentiam suam inceperit et eam debito modo non expleuerit illam a principio debet reinchoare Qui uero existenti in penitentia aliquid ad uictum pertinens absque magistri licentia contulerit conuictus in illius penitentiam retrudatur Quando autem duo propter idem forisfactum consimilem incurrunt penitentiam nulla misericordia alteri fiat que reliquo non impendatur In dominicis siquidem diebus et ceteris festis precipuis penitentia ab aliquo inchoata donec festum transierit debet suspendi et postea cum integritate suppleri De penitentia unius diei Qvi a missa uesperis uel a capitulo defuerit qui silentium fregerit qui pluries quam bis in die sine licentia uel necessitate comederit qui iniunctum officium negligenter adimpleuerit qui expositioni presentis carte in theutonico non interfuerit qui cibum uel potum loco debito non reposuerit qui uestimenta sua uel alias res domus negligenter tractauerit uel custodierit unius diei penitentiam sustinebit De penitentia trium dierum Qvi proximo suo turpe uerbum dixerit uel imprecatus fuerit qui statutis terminis confessionem non fecerit qui pro cibo uel ueste uel alia re murmurauerit qui sine licentia aliquid dederit uel receperit qui septa curtis exire uel coquinam intrare sine licentia presumpserit uel alias prohibitas officinas similiter sanus frater uel soror qui extra refectorium infra domum sine licentia nisi in infirmitate bibere uel comedere presumpserit trium dierum penitentia punietur De penitentia quinque dierum Uir et mulier qui suspecta simul colloquia habuerint quicumque etiam aliquid depositum excepto magistro receperint qui cibaria sua uel aliena turpiter abiecerint qui de inequali partitione murmurauerint qui aliquid de residuo mense aut communitatis absconderint uel alicui sine licentia dederint qui de ebrietate per titubationem membrorum notabiles fuerint qui extraneos sine licentia ad comedendum inuitauerint sorores que sine peplo uel competenti uelamine siue sine pallio diebus festiuis extra horam laboris processerint quinque diebus peniteant modo supradicto De penitentia decem dierum Qvi alium percutere uoluerit qui in uilla gandensi sine licentia comederit uel aliquid preter aquam biberit qui cum muliere in domo specialem comessationem habuerit qui cum deciis uel alio ludo secularium luserit infirmus qui uasa uel cibaria communitatis tetigerit uel proprium sine licentia et consilio detinuerit decem dierum numero ad agendam penitentiam in terra sedebit De penitentia viginti dierum Qvi de deo uel sanctis eius inhonestum iuramentum fecerit qui obedientiam sibi in capitulo iniunctam suscipere refutauerit qui proximum sine effusione sanguinis percusserit qui furtum infra duos solidos commiserit et sanus qui prima uice proprietarius comprobatus fuerit et quicumque parentibus suis uel amicis de aliquo quod ei factum est in domo querimoniam detulerit uel qui facientibus pitantiam specialem necessitatem exposuerit penitentie uiginti dierum subiacebit De penitentia anni et unius diei Qvicumque peccatum luxurie uel furtum ultra duos solidos commiserit qui penitentiam sibi iniunctam facere contempserit qui proximum suum cum effusione sanguinis in integra cute uulnerauerit et sanus qui ultra primam uicem super proprietate conuictus fuerit per annum et diem extra domum expellatur deinceps anno elapso in domo ista non recipiendus nisi de licentia scabinorum Si uero post mortem proprietarius inuentus fuerit non confessus extra cimiterium in sterquilinio sepeliatur De omnimoda eiectione et expositione carte In perpetuum a domo eiciatur qui sponte homicidium uel incendium perpetrauerit qui adulterium commiserit uel qui matrimonium postquam domum intrauit conuinci poterit contraxisse Si autem nouus casus culpe emerserit secundum modum et similitudinem prescripte penitentie de communi consensu omnium corrigatur Hec siquidem carta exponatur in theutonico a capellano domus uel eius uicario in aduentu noui fratris uel sororis tam sani quam infirmi et tunc habeat expositor stopum uini ab eo in cuius aduentu hanc exponit Alias autem ter in anno uidelicet infra octauas pasche pentecostes et natiuitatis domini faciat eam magister domus exponi coram omnibus in theutonico Qui uero ad sepedicte carte obseruantiam bona fide laborauerit cum benedictis benedicatur ab eo qui est benedictus in secula seculorum amen