Die ältesten Regeln mittelalterlicher Hospitäler · die Hospitalregel-Texte:
 Kortrijk/Courtrai, Hospital O.L.V, Regula (lat.), 1430.02.14 

⁋Johannes miseratione divina Tornacensis episcopus¶ ⁋dilectis nobis in Christo priorisse et sororibus hospitalis beate Marie Curtracensis ordinis Sancti Augustini nostre diocesis cuius administratio ad nos plene jure sine medio spectare dignoscitur salutem in Domino sempiternam Vos pauperibus nostri Salvatoris Jesu Christi membris in dicto hospitali servientes hactenus in vestra primaria ad dictum hospitale receptione regulam profiteri accepimus sed propter guerras incendia et varias patrie mutaciones qualis aut que fuerit non alias quam consuetudine quadam non scripta ab aliis jam in Christo dormientibus accepta constare potest propter quod plures vestrum scupulis conscientie perplexas sepius dicitur reddidisse Nec igitur in incertum incognitumque vestra vertatus religiosa professio sed sub numero pondere et mensura quemadmodum divina sunt opera teste sapiente vestra sit ordinata religio atque composita deductio certa obedientia plena castitas servata paupertas amica Christi membra dilecta tota vita vestra divinitus adornata ut sic veste indute nupciali adveniente sponso Christo Jesu nupcias nostre animi introire sempiternas regulam subscriptam vobis onnibus et singulis ac imposterum recipiendis duximus concedendam et concedimus eam deinceps omnibus observandam districtius iniungendam In nomine Sancte et individue trinitatis Patri et Filii et Spiritus Sancti Amen Quoniam dictum hospitale principaliter dinoscitur institutum ut pauperibus infirmis undecumque fuerint illuc accedentibus levandis ponendis portandis vigilandis omniaque alia ipsis commoda faciendis tociens quociens casus exigit infirmorum a dictis sororibus decenter deserviatur volumus et ordinamus quod in dicto hospitali ex nunc imposterum recipiant ad ipsum persone ydonee ut puta sane mente et corpore ac robore fortes competentisque etatis Deum timentes servitium pauperum caritatis zelo amantes tota virtute toto conatu totoque affectu id adimplere cupientes nullum habentes proprium sed dicti hospitalis negocia communia propria estimantes ut caste et religiose concordia pariter et voluntate viventes in unum panem suum non comedant otiose Item quando persona aliqua fraternalem societatem dicti hospitalis intrare voluerit primitus et ante omnia per magistrum a nobis conmissun et priorissam dicti hospitalis de vita et moribus ipsius precipue ab illis inter quos diutius conservata fuerit et peramplius de sua bonitate et prudentia quam divinis et facultate diligenter inquiratur et ex hiis spe habita quod dicto hospitali utilis sit et accommoda de licentia pariter et consensu dicti magistri per nos ut premittitur commissi ipsa priorissa una cum sororibus dictam personam sic intrare volentem ad probaccionem ipsis quandiu placuerit recipient ipsa vero huiusmodi probacionis tempore si ydonea extiterit attamen nobis prius notificato in sororem et sociam dicti hospitalis lecta sibi per dictum magistrum clare et intelligibiliter exposita regula presenti in lingua materna confessione tunc premissa et absolutione subcecuta nostra licentia et auctoritate recipiatur dumtamen dictam regulam gratia Dei auxiliante se obtulerit firmiter pro posse observare Insuper dicte sorores ut pauperibus aptius prostent famulatum nec longitudine nec brevitate excessivas vestes habebunt rationabiles etiam cuniculorum agniculorumque poterunt portare pellicia aliasque tunicas foderaturis gallice detestelettes flamingice bollekins nuncupatis foderatas desuper vero albos mantellos longos simplicesque aut modicum breviores etiam albos de cuniculorum ventribus foderatos hiis contente federaturis aut pretii minoris non griseum portabunt aut varium Tamen si eas tempore pluvioso aut turbido pro dicto hospitali aut alias causa rationabili prius obtenta licentia exire contigerit ne album dehonescent habitum portare desuper poterunt mantellos et capucia nigros Deferent insuper nigra scapularia sine capucio vela nigra et pepula alba simpliciter absque pompa gestientes camisias laneas sargeasve manicis tamen lineis ut mitius tractent pauperes vestientes Demum supra culcitram dictam materas in dictis camiseis nisi infirmentur demient et quiescent poterunt tamen pulvinaria habere de plumis caligis utentes ac calceis oportunis Preterea dum dictis magistro et priorisse utile videatur et oportunum quod aliqua ad probacionem recepta profiteatur obtenta super hoc a nobis licentia eidem presens regula per dictum magistrum legatur et exponatur ut supra Et interrogata si dictam regulam pro posse se servare et adimplere promittere velit respondeat sie mittatur ad confitendum et offertorio misse decantato ad professionem recipiatur ipsa in materna lingua dicente Ego N offero meipsam Deo et in hoc hospitali quamdiu vicero in humanis infirmis servire pauperibus In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti Amen Post que verba magister panem accipiens et librum respondeat Et ego per hunc librum et hunc panem te recipio et investio de bonis spiritualibus et temporalibus huius domus In nomine Patris et Filii et spiritus Sancti Amen Extunc ipsa omnem tenetur abdicare proprietatem vovere castitatem dictis vero magistro et priorisse plenam promittere obedientiam Ipsa deinde depressa in terra responsoria dicantur et oraciones cum reliquis officii pertinenciis quemadmodum in libro de investitura et professione dicti hospitalis sororum desuper confecto continetur Dehinc aqua aspersa benedicta per osculum in societatem ducatur sororum posterior manens ordine professionis Et deinceps dicto hospitali tenebitur esse fidelis promittens cepta dicti hospitalis sine licentia se minime exituram sibique data et commissa ad profectum et commodum dicti hospitalis pro posse multiplicabit et custodiet fideliter tociens quociens dictis magistro et priorisse placuerit plene et integro de hiis compotum redditura nichil de bonis dicti hospitalis sine licentia capiendo atque donando Quoniam vero dictum hospitale super certo sororum numero ut puta una priorissa assumpta per electionem et octo sorores fundatum est et ordinatum nulla ultra dictum numerum quacumque de causa recipiatur Quelibet sororum psalterium legere scientes ut quavis septimana unum finiatur psalterium quolibet die unum legant nocturnum quolibet die vigilie cum tribus psalmis tribusque lectionibus dominicis vero et festivis cum novem psalmis et novem lectionibus si tamen cura infirmorum minus impedite per Pater noster et Ave Maria aut per Miserere mei Deus in numer subscripto recompensare legere vero psalterium nescientes quolibet die dicent centum Pater noster et totidem Ave maria secundum septem horas diei Sancte Matris ecclesie ut puta pro matutinis XXVI pro prima vesperis et completorio pro qualibet dictarum horarum XIII pro tercia meridie et nona pro qualibet horarum VII pro parentibus ipsarum VII pro suis benefactoribus VII pro sorore moriente psalterium legere scientes post diem obitus eius infra tres menses tria psalteria legere vero psalterium nescientes infra tres menses predictos quingenta Pater noster et totidem Ave maria aut centum et quinquaginta Miserere mei Deus ita tamen quod una alteram in legendo minime impediat Excusatis ab hiis per consensum magistri vel priorisse sororibus infirmis que recompensare poterunt per Pater noster et Ave maria aut Miserere mei Deus prout eisdem magistro vel priorisse videbitur faciendum Sororibus autem infirmis cameram cum camino privato lectum lintheamina necnon custodem unam sororum aut alteram sororibus circa infirmos occupatis cibum et potum cunctaque necessaria ut infirmos decet ipsa priorissa tenebitur administrare Quodque pauperes infirmi bene et decenter gubernentur pie et dulciter contractentur cotidianum geret curam In negociis aliis dicti hospitalis occupata una sororum de senioribus hec sollicitare committat cibum bonum vinum carnes ceteraque ut pro tempore congruerit antequam sorores prandeant videlicet hora nona aut citius seu qualibet alia hora casus requirit pauperibus infirmis administrando Jejunabunt dicte sorores qualibet die veneris illa excepta in qua diem nativitatis Domini contigerit evenire jejunabunt quadragesima omniaque jeunia per ecclesiam indicta in adventu Domini carnes non comedent jejunabunt qualibet septimana ipsius adventus quater scilicet lune mercurii veneris et sabbati diebus Toto anno excepta quadragesima lacticinis uti poterunt die veneris sancta ac Vigilia Assumptionis Beate Marie jejunabunt in pane et aqua Nichilominus si aliqua dictarum sororum aut complexione seu senio aut infirmitate ut modo predicto jejunare minime possent absque sui gravi detrimento adeo forent debilitate priorissa comedendi secundum suam discretionem opportunam in jejuniis omnibus et etiam die veneris sancta et Vigilia Assumptionis Beate Marie unacum pane et aqua pottagium et cerivisiam sumere valeant cum huiusmodi poterit dispensare Poterunt denique qualibet septimana quatuor diebus dominica lune Martis et jocis edere carnes nisi in illis jejunium ab ecclesia foret indictum In eadem mensa pariter unum sument cibum omnes et potum nisi propter hospites necessarium fuerit multiplicare mensas Pariter ibunt cubitum in dormitorium exceptis ad vigilias pauperum deputatis In dormitorio tenebunt silentium post completorium nisi pauperum occasione loquendi necessitas ingruerit Etiam silencium custodient in capella nisi excusentur cura pauperum Singulis diebus audient unam missam vel plures si in capella celebrentur nisi circa curam infirmorum fuerint impedite Nichilominus die quo missa non celebratur horas suas quelibet dicat cum devocione Denique cum licentia dictum hospitale exeuntes aut in negociis ipsius aut peregre aut in villa amicos visitantes infirmos sanos aut alios poterunt vesci cibis eis prepositis secundum tempora eruntque simplices ac gestu et verbo urbane per omnia De fonte baptismatis nisi de licentia priorisse speciali nullum levent puerum Sed in priorissa id poterit tolerari si refutantes in dicti hospitalis preiudicium facientes vero in commodum foret et honorem Nulla sororum sola alloquatur virum solum sed in presencia unius aut duarum seniorum nisi vir de genere ipsius extiterit propinquus ut puta pater frater avunculus nepos aut alia honorabilis persona non suspecta Nulla denique sine socia dicti hospitalis sibi per priorissam deputata etiam licentia obtenta cepta ipsius domus exire presumat Nullum habebunt sorores proprium Nichilominus bonorum mobilium redditorum et hereditatum usu per licentiam priorisse gaudere poterunt nec condere testamentum donare quicquid aut recipere sine licentia priorisse ipsis autem decumbentibus omnis quibus ut predicitur use fuerint ad dictum hospitale devolventur Ad advisandum tractandumque ipsius domus negocia ac excessus si qui fuerint amicabiliter et caritative in salutem animarum suarum corrigentes ipsa priorissa qualibet septimania semel capitulum celebrabit iis que proponat non invidia aut rumore mota sed amore iusticie et sincero affectu que sciverit in altera quavis corrigenda nec sic portata seu delata ira aut invidia mota pertinacitur vel maliciose se excusare contendat sed bonum aliis sic faciendi prestet exemplum se accusando iustus enim inquit sapiens prior accusator est sui Priorissa et sorores confessori comisso per nos et deputato et non alteri nisi de nostra licentia casu necessitatis excepto confiteantur non in faciem suam sed ad latus humiliter se inclinantes clare et intelligibiliter legant devote cum contricione nanifestando ac penitenciam eis iniunctam cum fermo proposito a peccatis abstinendi diligenter adimplendo Si controversia quecumque discordiave inter ipsas priorissam ex una et sorores ex altera partibus aut quia ipsa priorissa sororibus eis debita pretenderit diminuere velietque plus solito contra rationem durius ac vigorosius tractare aut quia dicta priorissa tempore et loco debitis de temporalibus dicti hospitalis nec compotum redderet nec statum demonstraret aut quod dicte sorores dicte priorisse verbo aut facto rebelles aut minime ut tenentur obedientes fuerint aut que alias quomodolibet poterit exoriri magister dicte hospitalis confessore predicto aliisque personis notabilibus secundum suum beneplacitum una secum assumptis ipsas si poterit pacificabit et concordabit sinautem ii nobis aut officiali nostro significabit Tenebitur dicta priorissa de bonis temporalibus dicti hospitalis quolibet anno plenum et perfectum reddere compotum Si aliqua sororum infirmos male tractaverit aut per feritatem vel deridendo improperando conviciando iniuriando aut violentando per unum diem silencium tenat panem pottagium et cerivisiam super terram coram aliis comedendo et potando Si aliqua sororum alteram per iram aut animo iniuranti percusserit aut magistro seu priorisse rebellis fuerit secreta capituli revelaverit bona dicti hospitalis sine licentia donaverit vendiderit indebite et inordinate custodierit aut reservaverit per VII dies continue silencium servet et coram sororibus comedat super terram tribus ipsorum dierum tamen in pane pottagio et cerivisia jejunando Si aliqua alteram usque ad effusionem sanguinis aut carnis elevationem aut vulneracionem lelerit per crines traxerit arrestaverit aut ad terram iniuriose prostraverit per tres septimanas sustineat penas immediate predictas Si aliqua sororum fornicationem furtumve commiserit per XL dies penas subeat premissas Si aliqua homicidium aut furtum magnurn perpetraverit^ aut proles procreaverit a dicto hospitali expellatur Si tamen penitenciae signa tam magna ac contricionis dictis magistro et priorisse in ea apparuerint ipsam ad servicium tamen pauperum habilem existente et commodosam ad dictum hospitale poterunt semper revocare penitenciam subsequentem subituram ut videlicet revocota in una camera per XL dies tenebitur captiva de reliquiis vivens aliarum In fine quorum XL dierum aliis associabitur sororibus sed aliis XL diebus subsequentibus coram dictis sororibus comedens sedebit ad terram ac per tres dies qualibet ebdomada dicto tempore durante custodiet silencium in ipsis tribus diebus tamen pane pottagio et cerivisia utendo Quibus omnibus peractis et adimpletis ipsa ad pristinum revertetur statum Sed extunc et deinceps magis simplex magis humilis existat sua semper intendens sive recordans emendare peccata Nichilominus prenominati magister et priorissa de penis et penitenciis articulisque supra declaratis si clare apparuerit propter conplexionis indispositionem senium aut infirmitatem ipsas minime penitencias posse adimplere cum ipsis graciam facientes et dispensantes in alias leviores permutare secundum habundanciam contricionis rationabili et conveniens ipsorum dictante conscientia ipsas poterunt abbreviare Si consentientibus magistro priorissa et sororibus persona aliqua feminea dictum hospitale intrare poterit vitam de proprio absque ipsius hospitalis quovis gravamine ductura honestam castam pacificam a cantilenis et carminibus laycis et inhonestis verbis indiscretis et vanis se abstinens secretum dicti hospitalis minime revelans ac de bonis sibi a Deo collatis dicto hospitali tam in vita quam in morte largitur imparciendo quam sic facientibus a tota familia volumus graciose supportari Et si infra cepta dicti hospitalis fornicacionem aut furtum commiserit aut quamquent personam dicti hospitalis aut aliam leserit de dicta domo expellatur omnibus suis in ipsa domo existentibus privata nisi magister et priorissa ei gratiam fecerint prout eis visum fuerit expedire

Et supradicta jurabit tenere firmiter et custodire in omnibus premissis nostra auctoritate integro semper salva In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium premissorum presentes litteras sive presens publicum instrumentum huiusmodi regulam sive ordinacionem nostram presentem publicam in se continentes seu continens per notarium publicum scribam nostrum subscriptum fieri signarique mandavimus nostrique sigilli jussimus appensione muniri Datum et actum Insulis dicte nostre diocesis anno millesimo CCCCmo XXIXo secundum modum computandi in provincia Remensi indictione octava mensis vero Februarii die XIIIIta pontificatus sanctissimi in Christo patris ac domini nostri domini Martini divina providentia pape quinti anno XLII presentibus ad hic venerabili et circumspecto viro magistro Thuriano de Praellis licenciato in decretis officiali et canonico Tornacensi ac discretis viris dominis Johanne Ruillardi et Egidio de Huland presbiteris de Heclyes et D´eskermes Atrabatensibus et nostre diocesis testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis sic subscriptum Et me Philippo Parentis presbitero Tornacensis diocesis publice apostolica et imperiali auctoritate necnon prefati reverendi in Christo patris ac domini domini Johannis miseratione divina Tornacensis episcopi notario et eius scriba qui predicte regule sive ordinacioni et constitutioni ceterisque aliis suprascriptis dum sicut premittitur agerentur ordinarentur constituerentur et fierent unacum prenominatis testibus presens fui eaque sic fieri video et audivi Et ideo hiis presentibus litteris sive publico instrumento aliena manu fideliter scripto de mandato dicti domini mei confecto signum meum solitum hic me propria manu subscribente unacum appensione sigilli eiusdem domini mei apposui requisitus et rogatus in fidem et testimonium omnium et singulorum predictorum