Die ältesten Regeln mittelalterlicher Hospitäler · die Hospitalregel-Texte:
 Lübeck, Heilig-Geist-Hospital, Regula et ordo, 1294 Sabbato karitatis dei 
[Lübeck,] 1263. Durch Anordnung bewährtester Lübecker Kleriker und Laien auf Bitten der Brüder und Schwestern des Heilig-Geist-Hauses in Lübeck eingesetzte, [von diesen] zu befolgende regula et ordo.
[angehängt:] Lübeck, 1263 [o. Monat o. Tag] Johannes, Bf. von Lübeck nimmt die Männer und Frauen, die im Heilig-Geist-Hospital in Lübeck Gott und den Armen dienen, in seinen Schutz und befiehlt ihnen nur körperliche Enthaltsamkeit, Eigentumsverzicht, religiösen Habit und Gehorsam gegenüber dem Meister als Regel zu befolgen, alles übrige der Anordnung des Meisters vorbehaltend, der grßere Vergehen aber an ihn weiterzuleiten hat, und daß sie dreimal im Jahr beichten und nicht weglaufen.
[angehängt:] Lübeck, 1294 Sabato karitatis dei Burchard, Bf. von Lübeck schreibt den vor den Mauern der Stadt gemeinsam lebenden Leprosen eine Reihe von Lebensregeln vor.

⁋In nomine domini Amen¶

⁋Hec est regula et ordo observandus fratribus et sororibus domus sancti spiritus in lubeke¶ ⁋dispensacione clericorum et laicorum lubecensium probatissimorum institutus adpeticionem sancte congregacionis eiusdem¶

⁋Quisque se ineadem domo reddiderit et omnem pecuniam suam sibi nichil proprietatis retinens ibidem dederit domus in uictu et uestitu ei competenter prouidebit ,¶

⁋Item iuxta numerum .VII. horarum diuine laudis que celebrantur in ecclesia dicet vnusquisque fratrum et sororum omni die dominicam oracionem pro qualibet .VII. horarum sepcies pro benefactoribus domus , hoc autem non dimittant pretermittent nullius negocii uel occupacionis occasione , excepta sola infirmitate . Infirmi autem si tamen linguam et labia mouere poterint tricesies dicent oracionem dominicam .¶

⁋Item in aduentu domini , bis , diebus dominicis , tertiis et quintis feriis / semel utantur lacticiniis ut eo forciores existant oracionibus et bonis operibus domino seruientes . In aliis feriis videlicet secunda et quinta et sexta feria et sabbato ieiunabunt in cibo quadragesimali , in honorem domini nostri iehsu christi . Item obseruabunt ieiunium quadragesimale et quatuor temporum . et uigiliarum iuxta institucionem sancte ecclesie . Ieiunabunt eciam omnes sextas ferias per reuolucionem anni in cibo quadragesimali .¶ ⁋Item si cui maior penitentia iniuncta fuerit dudum pro delictis suis , exquo frater domus factus sit non aliam penitenciam obseruabit quam reliqui fratres sui .¶ ⁋Si quis ex debilitate senectutis , uel laboris immensitate hec ieiunia obseruare non poterit , uel nequaquam sibi sufficere putauerit pro nimietate commissi hoc sacerdoti suo reuelabit et iuxta quod ei sacerdos discrete dictauerit de consensu et uoluntate magistri obseruabit .¶

⁋Item quilibet fratrum et sororum debet legere tria psalteria si sciant , pro defuncto fratre uel sorore qui autem psalterium nescit leget pro anima defuncti ccc pater noster¶

⁋Item nec magister nec aliquis fratrum uel sororum bibet uel alium potum quam magister domus nisi possit omnibus diuidi Si uero eis detur vinum quod non possit omnibus diuidi dabitur illis qui maxima necessitate eo opus habent¶

⁋Item anatali usque ad quadragesimam comedent carnes in dominica et tertia feria et quinta Similiter apascha usque ad aduentum domini¶ ⁋Item si quis fratrum pro necessitate domus exierit et in hosspiciis fidelium receptus fuerit comedat que apponantur ei¶

⁋Item ad mensam sedentes et comedentes silentium teneant excepto magistro | eis uero seruientes uel magistro inter se loquantur modeste , et quod necessitas expetit non autem ad comedentes . Siquis uero comedencium locutus fuerit ad mensam ueniam petat coram magistro et fratribus .¶

⁋Vltra tria fercula non habebunt ad comedendum nisi propter sacrum diem uel propter aliquam elemosinam missam fiat eis pitancia¶

⁋Item quia melior est obediencia quam uictime omnes ad obedienciam magistro suo tenentur quod si quis fratrum uel sororum contra ipsius preceptum uel alicuius cui uices suas commisit causa peregrinandi uel aliomodo uoluntatem propriam faciendi iam dictam domum exierit introitum ineandem domum decetero non habebit nisi digne penituerit et bonos habuerit intercessores¶

⁋Item si quis de nouo ad fraternitatem huius domus se contulerit per annum et vnum diem inprobacione sit quibus finitis si deinceps manere in fraternitate domus pro certo duxerit professionem faciat et deinceps ei exire non licebit Si uero post professionem factam exire voluerit nichil de rebus suis allatis recipiet Siuero finito termino predicto infratrernitate domus non manere secum diffinierit omnibus rebus suis recepts solutis expensis eat quo voluerit preterea si mores et conuersatio eius magistro domus et eius consilio non placuerit non remanebit eciam si uoluerit¶

⁋Item si peregrinus uel errans necessitate ductus hospicium requisierit karitatiue recipietur vna nocte tantum recepto autem inhospicio et non habenti quod comedat karitas eiusdem domus ad comedendum ei prouidebit¶

⁋Item pauperes et inbecilles lecto accumberantes quos non detinet manifesta infirmitas et denominata comedent de eisdem cibarijs dequibus et fratres illi uero qui adeo infirmantur quod delicatioribus cibarijs indigent ea que desiderant et necessitate cogente requirunt dabuntur eis si ullo modo perquiri poterunt¶ ⁋Si quis uero exnon infirmantibus appetitu uisorum uel odoratorum cibariorum delicatorum commotus ea importune et absque necessitate postulauerit uel aliquod turpitudinis uerbum uel sinistre inde dixerit punietur ieiunio duorum dierum inpane et aqua eodem modo punietur¶ ⁋siquis cibum uel potum sibi uel aliis ad manducandum datum furtim collegerit ut illum uendat uel cuicunque amico suo furtim tribuat et conprobatus fuerit si uero pluries deprehensus desistere noluerit foras expelletur¶

⁋Item si quis innumerabili furto deprehensus fuerit quantumcunque parum fuerit ieiunio duorum dierum punietur pro maiorj furto secundum quantitatem culpe estimabitur a magistro quantitas pene tanta autem compunctio et emendacionis existimacio poterit in eo considerari quod relictus in domo emendacionis experimentum expectabitur alias foras expelletur ne domus per eum detrimentum paciatur¶

⁋Item si quis fratrum uel sororum alium turpibus contumeliosis uerbis affecerit vel aliquem infirmum male tractauerit hanc penam discipline suscipiet coram comedentibus fratribus in medio cene super oram scaplarij sui ad comedendum absque mensali et afferetur ei integer panis sine cultello qualis ad mensam comeditur et ciphus aque nichil aliud tale autem ieiunium obseruabit quatuor diebus duobus in vna septimana et duobus inalia secundam videlicet feriam et quartam¶ ⁋Hanc penitenciam sustinebit si quis ineadem domo percussor inuentus fuerit et ad hec vir coram viris et mulier coram mulieribus graviter uerberabitur

Item eodem modo sedebit ad comedendum et simili cibo et potu sicut dictum est Si quis fratrum uel sororum carnali commixtione se polluerint et inde conuicti fuerint per vii septimanas vnaquaque septimana tribus diebus feria secunda quarta et sexta primo tamen si uir fuerit denudatus usque ad bracas genitulando ante magistrum bene flagellabitur coram fratribus si femina fuerit denudatis scapulis flagellabitur coram aliis sororibus¶

⁋Item si qui coniugati vir et mulier simul se ad fraternitatem domus conferre uoluerint et more aliorum fratrum in domo habitare et seruire uoluerint si in procreacione filiorum defecerint nunquam se dormito dormituros coram fratribus et sororibus uotum fecerint Si sepedicte domui necessarij fuerint inuenti more dissolutorum recipi possunt ita tamen si deinceps et continere et insuper altero mortuo alter castitatem vouere uoluerit aliter eos indomo cohabitare non licebit¶

⁋Item fratres et sorores uestibus ordinatis videlicet albis et griseis sine colore quales ab ouibus sumuntur postquam redditi fuerint utantur similiter calceis uaccinis¶

⁋Nullus fratrum aut sororum ad inuitacionem alicuius quantumcunque ei fuerit propinquus aut amicus extra ambitum domus intra uillam lubeke manducare presumat nisi tytulo elemosine fuerit inuitatus vel cum in negociis domus fuerit nec sic nisi de licencia magistri domus et eius permissione¶

⁋Item si quis diuitum uirorum uel mulierum ad collegium et fraternitatem domus se conferre uoluerit recepto habitu tali condicione quod recipiat prebendam suam sicut alii facta sibi aliqua habitacione de suo iuxta domum communis habitacionis fratrum per se habitet uel eciam cum vxore sua [et quos uoluerit amicos et notos de suo recipiat Discrecione predicti consilii diffinitum est hoc licenter fieri ita tamen si illa eciam habitum receperit data parte opum suarum in usus domus et parte sibi retenta uiuat iuxta libitum suum legitime tamen et quos uoluerit amicos et notos de suo recipiat Discrecione predicti consilii diffinitum est hoc licenter fieri ita tamen quod si alter coniugatorum prius altero mortuus fuerit residuus deinceps et incastitate permanebit¶

⁋Quicumque magister ineadem domo fuerit constitutus uniuersi tam fratres quam sorores mancipia mandatis ipsius debitum exhibebunt honorem et obedienciam Si qui uero quod absit ei inobedientes inuenti fuerint aut frater aut soror ieiunio vnius diei inpane et aqua punietur Mancipium uero a domo expelletur¶

⁋Famuli ipsius domus comam non nutriant uestes cultellatas non habeant intra domum honeste conuersentur cantus illicitos et uerba inhonesta deuitent caste ibidem uiuant Quod si intra septa ipsius habitaculi fornicacionem exercuisse probati fuerint pro tanta enormitate non solum foras expellentur verum etiam mercedem suam si qua eis debetur amittent¶

⁋Item si quis infirmus ad domum ueniet ut misericorditer ibi suscepto innecessariis sicut consuetudo habet prouideatur in primo deo satisfaciat et presbytero ipsius domus sub stola reatum suum confiteatur et de consilio ipsius penitencie formam suscipiat res suas si quas de consciencia et sub testimonio fratrum magistro committat easdem si conualuerit recepturus si minus pro remedio anime sue domui ad usus pauperum remanebunt

⁋Hec regula et instituta legentur coram fratribus et sororibus semel in mense antequam ad mensam accedant quilibet eorum pro benedictione dicat vnum pater noster et aue maria et post mensam similiter¶

⁋Cum magistrum domus mori contigerit fratres eiusdem domus cum consilio plebanorum sancte marie et sancti petri ac duorum consulum qui ad hoc fuerint deputati alium eligent quem Episcopus confirmabit qui faciet episcopo obedienciam et fratres et sorores ipsi magistro obedienciam repromittent¶

⁋preterea magister et fratres ipsius domus nullum recipient uel eicient et in causis maioribus nichil disponent sine consilio predictorum istam domum committimus uices nostras¶

⁋Nolumus autem fratres et sorores prefate domus futuris temporibus amplioribus seu strictioribus obseruanciis aliquatenus obligari

Johannes dei gratia lubicensis ecclesie episcopus vniuersis presentem paginam inspecturis salutem indomino sempiternam¶

⁋Cum plurime tradiciones plurimas faciunt transgressiones Nos vni sentencie beati iacobi inherentes qua dicitur Religio munda et immaculata apud deum et patrem hec est visitare pupillos et uiduas in tribulacione eorum et immaculatum se custodire ab hoc seculo Summam arbitramur religionis consistere insuscipiendo et fouendo personas miserabiles humano auxilio destitutas maxime quas dominus probat in camino paupertatis et in fornace corporalis egritudinis et quoniam experti sumus in hospitali sancti spiritus in lubeke ergo huiusmodi personas miserabiles tam uirorum quam mulierum ibidem deo et pauperibus suis seruiencium maxime feruere deuocionem et affectum nos in nostra protectione suscipientes speciali nichil eis oneris duximus inponendum nisi quod corporalem continenciam propriorum abdicacionem et habitum religiosum et obedienciam spirituali magistro hospitalis tenentur generaliter obseruare Hec autem quatuor fratribus et sororibus eiusdem hospitalis pro regula uiuendi decreuimus obseruanda auctoritate pontificali eadem confirmantes¶

⁋Cetera uero que emergunt uel in penitencis uel in excessibus corrigendis relinquimus indisposicione spiritualis magistri hospitalis Volumus eciam quod fratres et sorores et familiares in eadem domo ter in anno ad minus uel pluries eciam cum necesse fuerit confiteantur discrete capellano domus qui absoluat et liget eos auctoritate nostra et penitenciam iniungat salutarem nec licebit eos discurrere ad alium sacerdotem nisi de licencia et consciencia proprii capellani sed ipse prius a nobis vel asuccessoribus nostris super hoc recipiat potestatem ita tamen quod maiora peccata ad episcopum uel ad uices eius gerentes referantur

In huius rei testimonium et confirmacionem presentes litteras sigilli nostri appensione fecimus communiri

Actum et confirmatum lubeke anno dominice incarnacionis Millesimo ducentesimo sexagesimo tercio¶

⁋Borchardus dei gratia lubecensis Episcopus dilectis sibi in christo vniuersis leprosis extra muros ciuis ciuitatis lubecensis morantibus pacem in domino et salutem Cum patiencie exhori et salutis repromissio temporaliter afflictis afflictioni non addant sed minuant procerto n inmarcessibilem mercedem accipient qui non obstante corporis imbecillitate iugo christi confidencius se astringenti inpresenti vestris precibus inclinati quasdam obseruanciis salutares infra scriptas ad quas con vos obligastis auctoritate presencium duximus confirmandas

primo quod viri habeant magistrum de sua infirmitate et femine priorissam qui semel teneant capitulum in septimana et corrigant inspiritualibus corrigenda quibus ceteri et cetere obediant et si aliquis uel aliqua noluerit obedire in correctionibus eiusdem communis prebenda subtrahatur per quindenam et si in rebellione sua perstituerit referat ad eos quibus domus prouisio est commissa qui procedent contra tales prout eis tunc uidebitur expedire

Item quod aduenientes tribus mensibus examinentur et tunc habitum recipiant asacerdote in ecclesia cum benedictione et invocatione sancti spiritus septiformis omnes autem simplici panno scilicet griseo varmalico uestiantur uel sulpharico uestiantur

Item si aliquis recipitur pro infirmo postea sanus efficitur a conuentu amoueatur nisi uelit pro sano infirmis seruire et si legitimam habet post ad eam redire

Item quod sint fratres separati a sororibus nec confabulentur absque licencia nec egrediantur septa curie neque ciuitatem intrent nec aliqua dent extra curiam que sunt communitatis

Item quod omnes communiter conuentum teneant in comedendo dormiendo orando nisi euidens necessitas impediat

Item quod quinque uicibus communicent in pascha pentecostem assumptionem omnium sanctorum in natiuitate domini et totiens confiteantur

Item quod qui nesciunt horas legere dicant xii pater noster et totidem aue maria pro matutinis pro prima tercia sexta nona completorio semper pro qualibet vii xii pro uesperis pro vigiliis quinquaginta

Item quod ieiunent aduentum domini et quadragesimam et alia ieiunia obseruent que sunt in ecclesia constituta nisi necessitate compellente

Hec autem salubria constituta ab hiis qui de communi viuunt prebenda volumus obseruari statuta priora apredecessoribus nostris inquibusdam difficilia vobis iniuncta reuocantes salua nobis imposterum addendi minuendi permutandi facultate

Datum in lubeke Anno domini Mo cco lxxxxoiiiio sabbati karitatis dei