Die ältesten Regeln mittelalterlicher Hospitäler · die Hospitalregel-Texte:
 Angers, Hospital S. Jean, Institucio, kurz nach 1200 

⁋Hec est institucio Domus pauperum Andegavensis¶ ⁋facta cum assensu et voluntate tam fundatorum domus quam fratrum et sororum a domino Andegavensi episcopo approbata et confirmata¶

⁋Primo videndum est de officio ecclesiastico Secundo de recepcione pauperum et qualiter sint tractandi Tercio de recepcione fratrum et sororum et qualiter se habere debeant et quid in ingressu promittere debeant et qualiter eis provideatur Quarto de bonis pauperum per quos et qualiter administrantur Quinto de penis transgressorum Sexto de officio defunctorum

[I] In primis igitur statutum est ut in officio ecclesiastico sancte matricis ecclesie consuetudinem teneamus et dicatur officium non sincopando vel transcurrendo sed plane et cum devocione Ibimus autem singulis diebus in capitulum et recitabitur ibi kalenda et lectio legetur et fiet ibi memoria pro deffunctis sicut in aliis ecclesiis fieri consuevit nec loquatur aliquis in ecclesia quando dicitur officium nisi de hi[i]s que pertinent ad officium divinum et hoc fiat submissa voce et breviter Libri autem et alia ornamenta ecclesie fideliter custodiantur per aliquem fidelem fratrem clericum qui [de] mandato prioris cum consilio tamen fratrum ad custodiam ecclesie et ornamentorum specialiter deputetur Nullum autem librum vel ornamentum extra domum transmittere vel portare aut commodare presumat sine licencia et voluntate prioris et si liber vel ornamentum alicui extra domum fuerit commodatum fiat inde scriptum et custodiatur in domo et retineatur memoriale nisi tali persone tradatur quod de amissione libri vel ornamenti nulla presumpcio habeatur Numerus autem tam librorum quam ornamentorum sciatur a priore et [a] fratribus et scribatur Cum autem fratres de ecclesia exierint non discurrant singulatim per cameras vel per alia loca occulta sed sint in claustro et habeant libros ad legendum et cantandum et {ibi} instruantur minores [ibi] ut in claustro vel in ecclesia possint inveniri si pro aliqua necessitate querantur

[II] De recepcione autem pauperum ita provisum est quod ad querendum infirmos per civitatem bis in ebdomada proprios nuncios transmittemus quarta videlicct et sexta feria Et si forte ante portam [aliquis] inveniatur infirmus qui petat recipi si portarius fuerit frater ipsum recipiat si viderit recipiendum Quod si portarius frater non fuerit [hoc] {ipsum} insinuet priorisse et priorissa sine dilacione veniat vel transmittat aliquam de sororibus non duram vel asperam sed benignam et ita si debeat recipi recipiatur et in domum suam introducatur Et postquam peccata sua confessus fuerit sacerdoti et receperit Corpus Domini si cum debita devocione [pecierit] {petierit} ad lectum deportetur Statutum est autem quod singulis diebus antequam fratres eant pransum pauperes reficiantur et ad sonum tintinabuli omnes sorores quia ad hoc specialiter sunt recepte nec aliud habent officium sine aliqua excusacione accelerent et dominis nostris pauperibus cum omni humanitate et benignitate ministrent dantes aquam cum [manutergis] {manutergiis} ad collum fratres etiam tam clerici quam laici qui aliis non fuerint negociis occupati ad dandum panem pauperibus et secandum vel ad aliud si necesse fuerit faciendum sine dilacione occurrant Nullus autem frater vel soror audeat pauperem de cibo sibi oblato conquerentem vel remurmurantem vel dicto aut facto offendere eciamsi verba probrosa vel contumeliosa protulerit sed vel co{r}rigatur si possit fieri suavitate verborum vel si non possit corrigi cum paciencia que in talibus plurimum necessaria est tolleretur et ministretur ei quod petit si possit inveniri et hoc exigat necessitas postulantis Ex eodem siquidem pane et ex eodem vino tam pauperes quam fratres et sorores omni tempore [reficiantur] {reficientur} nisi debilitas infirmorum pauperum et in meliori pane et in debiliori vino et saniori eis suaserit providendum Illis enim tam in pane quam in vino et in omnibus cibis [quos] {quod} poscunt et eis expediunt volumus provideri Quod autem petunt sine murmure et sine dilacione queratur hoc autem fiat illis qui de communibus cibis [sumere] {comedere} non possunt Una autem soror [et] una pedisseca vel eciam plures si necesse fuerit qualibet nocte vigilent ut infirmos custodiant et eis de nocte necessaria subministrent et ad communicandum infirmos si necesse fuerit vocent vel vocari faciant sacerdotes Item pauperes habeant coopertoria vel cotas ita quod frigus non habeant Preterea res infirmorum in ingressu fideli custodie committantur apposito sigillo ad recognicionem vel alio certo signo ut si recesserint eas secum reportent vel si in domo decesserint et inde non disposuerint usibus pauperum applicentur Item iste persone non recipiantur in domo leprosi ardentes contracti orbati latrones de novo mutilati vel signati pueri expositi Pauperes autem mulieres pregnantes recipiantur et provideatur eis quousque convaluerint

[III] De recepcione vero fratrum et sororum ita difinitum est quod clerici de cetero ultra decem ad plus non recipiantur in fratres laici quoque denarium numerum non excedant et de sororibus eadem racio habeatur ut inter fratres et sorores [triennius] {tricenarius} numerus compleatur De infirmis autem non est numerus diffinitus quia domus eorum est et ideo indiferenter ad omnes quos recipere debet et quibus sufficere potest domus recipiendos tenetur Et quod dictum est de numero fratrum et sororum firmiter observetur nisi propter magnam utilitatem domus vel necessitatem aliquis vel aliqua recipiatur ultra numerum pretaxatum Nullus autem recipiatur in nostram societatem nisi bone opinionis ex[s]titerit nec habeamus ad pecuniam sed pocius ad honestatem respectum et si aliqua honesta persona recipienda fuerit pro amore Dei petat fraternitatem et pro amore Dei recipiatur Nichil autem petatur ab ea sed si aliquid secum attulerit illud ad utilitatem pauperum suscipiatur Debet autem hec tria promittere in manu prioris castitatem obedienciam et sine proprio vivere Preterea fratres vivent secundum regulam beati Augustini ut in privilegiis ecclesie continetur et legetur regula in capitulo diebus [profestis] {pro festis} et in recepcione sua eam se observaturos promittent Aliter autem nullus recipiatur nec cum receptus fuerit habere proprium permittatur nisi pro aliqua racionabili causa a priore alicui sit permissum et tunc non ad [voluntatem] {voluptatem} sed ad utilitatem domus cum timore Dei dispenset [Ne] {nec} sepeliatur aliquis cum aliis fratribus si scienter pecuniam celaverit usque post mortem Ita autem provideatur tam fratribus quam sororibus a priore quod pretextu paupertatis vel penurie ad faciendum bursas occasionem non assumant superfluitas tamen in omnibus evitetur Item statuimus ut in Adventu Domini tam fratres quam sorores a carnibus abstineant nisi senes debiles vel infirmi fuerint Poterit tamen prior dispensare si [cum] {casu} aliquo viderit dispensandum In aliis autem temporibus poterunt vesci carnibus ter in ebdomada die dominica tercia feria et quinta Quarta autem feria non commedant carnes nisi Nativitas [Domini] tali die contigerit aut festum Beate {Marie} Virginis aut alicujus apostoli Et [commedant] {conmedent} omnes in [refectorio] {refrectorio} preter debiles et infirmos ad quorum custodiam unus frater [constituatur] {constituetur} paciens et benignus qui necessaria petat a dispensatore domus et eis ministret Dispensator vero sine mora et sine murmure tradat ea que petuntur si inveniri [possint] {possunt} et si petantur superflua prioris arbitrio emendetur In refectorio autem silencium teneatur et si necesse fuerit aliquid petere submissa voce petatur et breviter et legatur ibi lectio ut fratres tam in anima quam in corpore reficiantur In cibis vero et potibus teneatur [identitas] {idemptitas} et communio ut non contingat unum ebrium esse et alterum esurire et si apportetur pitancia que omnibus non possit sufficere coram priore vel [coram] {eorum} illo qui locum ejus tenet ponatur et ipse secundum Deum distribuat quibus viderit expedire Sororibus vero de pitanciis congrua porcio tribuatur Propter multitudinem autem pauperum vel propter alias necessitates domus ea que diximus de cibis et potibus fratrum et sororum restringantur sed non fiat hoc sine communi consilio prioris et fratrum De vestibus quoque fratrum et sororum statuimus quod quilibet fratrum habeat tunicam unam per annum et quelibet sororum similiter Item quilibet fratrum tam clericorum quam laicorum habebit in duobus annis capam unam et insuper unusquisque laicorum habebit [in] [duobus] [annis] supertunicale unum et pellicium unum subtus tunicam et capulare unum propter opera vel eciam mantellum si persone congruit Et sint vestes laicorum de burello albo vel nigro vel rufo secundum qualitates personarum et secundum officia que [exercent] {exercentur} Clerici quoque habebunt unusquisque in duobus annis supertunicale unum forratum et pellicium unum subtus tunicam in tribus {[annis]} et capulare unum et mantellum cum pellibus agninis prout unicuique convenit Et erunt vestes hujusmodi de stanforto tincto vel [de] essaio {esseio} nigro aut de panno albo vel rufo ita quod omnes excessus et lascivia evitentur Item unaqueque sororum habeat in duobus annis unum supertunicale forratum vel pellicium subtus tunicam et mantellum unum in tribus annis In factura autem vestium talis habeatur cautela quod nec [lasciviam] {lacunam} [notent] {vocent} nec jactanciam vanitatis ostendant Unde precipimus quod tam clericorum quam laicorum tunice clause sint et supertunicalia similiter et camisie et nisi infirmi fuerint in camisiis jaceant maxime sacerdotes In equitaturis autem et vestibus et in omnibus aliis et intus et extra talis mediocritas observetur quod incessu nostro gestu vel habitu vel quolibet actu [nullius] {nullus} offendatur aspectus Item in dormitorio non loquantur nisi aliqua emerserit necessitas et tunc valde submissa et brevis sit locucio nec ad cameras privatas confabulaciones faciant Item clerici in ecclesia se habeant ad modum canonicorum regularium et in habitu et in aliis et habeant pellicias et gonnas et botas forratas ad surgendum in hyeme de nocte ad matutinas senes eciam et infirmi tam clerici quam laici habeant botas forratas in hieme item tam clerici quam laici habeant caligas de burello albo vel nigro calciamenta vero tam clerici quam laici habeant unusquisque secundum quod est sine omni lascivia et sine omni superfluitate De pannis vero lineis generalis regula habeatur quod unusquisque fratrum et unaqueque sororum duo paria per annum [habeant] {habeat} Et quicumque frater vel soror novum indumentum receperit semper vetus restituat Quod autem de vestibus et calciamentis minus [sufficienter] statutum est {sufficienter} cum consilio aliquorum de discrecioribus fratribus secundum facultatem domus et [qualitates] {equalitates} personarum per prioris providenciam suppleatur ita quod aliqua superfluitate non graventur pauperes Christi Prohibemus autem modis omnibus ne fratres [confabulentur] {fabulentur} cum pedissecis nisi illi qui negocia domus tractant et hoc fiat raro et publice non in locis occultis Cum sororibus eciam raro loquantur et publice et breviter [et] de hi[i]s tantummodo que ad negocia domus spectant Item prohibemus pulcras mulieres et juvenes recipi in sorores et idem dicimus de pedissecis Nullus frater aut soror exeat domum sine licencia prioris vel illius qui ejus locum tenet nisi illi qui tractant exteriora negocia [et] de mandato prioris et si aliquis eat extra de mandato prioris non eat solus si sine equo ierit sed eant duo insimul ad minus nec commedant nec jaceant fratres extra domum in civitate nisi in domibus religiosis vel cum aliqua honesta persona de ecclesia beati Mauricii et hoc non fiat de facili ne in consuetudinem deducatur sed tunc demum quando timetur scandalum vel offensa alicujus magni viri Item si necesse [sit] {fuerit} fratribus minuere sibi non faciant hoc sine licencia prioris vel illius qui ejus locum tenet nec minuant sibi plus quam duo vel tres ad plus insimul [nec] {sed} [baillivi] [vel] [illi] [qui] [potenciores] [vel] [majores] [videntur] [minuant] [sibi] [insimul] [sed] majores minuant sibi cum minoribus et provideatur eis honeste et competenter duobus diebus vel eciam tribus diebus si opus fuerit

[IV] Bona vero domus recipiantur et expendantur secundum disposicionem prioris cum consilio fratrum ita quod duo de fratribus vel plures si expedit qui melioris et sanioris et fidelioris consilii esse noscuntur constituantur singulis annis per capitulum et sciant quid recipit et quid expendit et cum eis frequenter computacionem faciat et baillivi computent cum eo de hi[i]s que per manus [eorum] expenduntur predictis duobus fratribus [presentibus] nec tradat prior aliquos redditus vel aliquas possessiones ad firmam nec alienet aliquid sine consensu capituli nec sigilletur aliqua carta sigillo capituli nisi prius in capitulo legatur presente priore et fratribus Quolibet vero anno reddat [prior] publicam computacionem capitulo suo et postea domne abbatisse et illis personis que ad hoc debent vocari et fiat computacio presentibus [fratribus] supradictis In balliis secularibus per priorem cum assensu capituli ponantur pocius laici fratres quam clerici si laici ydonei sint clerici vero circa divinum officium sint intenti nec ad ballias seculares aspirent habentes pre oculis exemplum Dine filie Jacob que corrupta fuit quia exivit ut videret mulieres alienigenas et caveant sibi ne sicut illa corrupta fuit in corpore ita et ipsi corrumpantur in mente Ad ultimum non tradatur ballia secularis clerico nisi necessitas vel magna utilitas id exposcat Que circa clericos minus dicuntur regula beati Augustini supplebit Item statim post vesperas sit parata cena fratrum ut post cenam tractent baillivi de negociis domus

[V] Auctoritas testatur quod domus indisciplinata peribit et ideo utile visum fuit de disciplina et pena transgressorum [aliquid] addere Si quis frater nulla infirmitate vel justa causa detentus ad matutinas vel ad missam non surrexerit si non consuevit hoc facere verbis corripiatur in capitulo si vero [in] {ex} consuetudine hoc habeat quociens remanserit vel horis defuerit tociens in capitulo verberetur Nullus fratrum alium fratrem accusare presumat nisi quod adversus eum dicit per duos fratres in minimis vel per tres in majoribus probare possit Quod [si] {ni} fecerit eo modo puniatur accusans quo [puniretur] {pugnietur} accusatus si convinceretur nisi tante honestatis fuerit accusans quod ejus simplici assercioni credatur ad disciplinam infligendam tantum sed non ad aliquem graviter condempnandum Si aliquis frater sive clericus sive laicus de fornicatione quod absit fuerit infamatus illas personas et illa loca unde surrexerit infamia tanquam pestem devitet Quod si diligenter ammonitus a priore vel eciam ab aliquo honesto fratre evitare contempserit secundum prioris et fratrum arbitrium jejuniis aut verberibus castigetur vel eciam utroque modo si hoc contumacie protervitas mereatur [Ac] {At} si aliquis fratrum cum fratre altercatus fuerit illa die vel crastina non bibat nisi aquam et si ei convicium aut verba contumeliosa dixerit et de hoc clamor exierit comedat coram aliis fratribus ad terram in refectorio vel eciam alibi si expedit sine mensa et sine [mantili] {mantilli} [uno] {illo} die vel duobus vel tribus vel eciam pluribus secundum quantitatem delicti et non comedat nisi quod prior preceperit et si eum percusserit quadraginta diebus [predicto] {eo} modo satisfaciat jejunans quarta feria et sexta in pane et aqua in aliis vero diebus comedat quod alii comedunt sed predicto modo Post priorem vero primo serviatur [fratri] penitenti in refectorio ne irrideant alii eum vel intus vel extra quod si fecerint eadem pena [puniantur] {pugniantur} misericordia autem humiliter penitentibus exhibeatur Item si quis fratrum sine licencia de domo exierit illa die vinum non bibat [et] {vel} in crastina die in capitulo verberetur et eadem pena puniatur quicumque priori vel illi qui locum ejus tenet inobediens fuerit et si crescat contumacia crescat et pena De aliis vero delictis de quibus nichil dictum est injungatur pena [racionabilis] {racionabiliter} secundum arbitrium prioris et fratrum et non eiciatur aliquis a domo nisi propter enorme delictum nisi incorrigibilis fuerit et non fiat hoc sine magno consilio Item si quis frater in latrocinio deprehendatur si parvum fuerit latrocinium verberetur acerrime et sustineatur in domo [usque] ad terciam vicem et nichil habeat in manu Si vero pluries in latrocinio parvo deprehendatur vel eciam semel magnum furtum perpetret a domo in perpetuum excludatur Et quod dictum est de disciplina fratrum per omnia idem intelligatur de sororibus hoc excepto quod disciplina que fiet de fratribus in capitulo vel in refectorio fiat de sororibus per priorissam in refectorio vel in domo sororum vel eciam in aula pauperum si ibi publice deliquerint Item sorores discrepent in habitu [et] {vel} in gestu a mulieribus secularibus et non habeant secularia ornamenta nec pellos silvestres in palliis sed [agninas] {anignas} Omnes vero commande que [tradantur] {traduntur} ecclesie ad custodiendum sciantur a priore et ab aliquibus fratrum et custodiantur et {[si]} aliqua commanda tradatur alicui in privato ignorante priore de illa non tenebitur ecclesia Prior autem si statuta ista quantum in se est non servaverit aut ab aliis servari non fecerit vel quod absit aliter quam debeat se habuerit cum humilitate admoneatur a fratribus non coram personis extraneis sed primo coram fratribus discrecioribus in secreto postmodum si non emendaverit admoneatur in capitulo et ibi secundum Deum et secundum commune consilium capituli vel majoris et sanioris partis quod emendandum fuerit emendetur ita quod ad superiores prelatos nisi prorsus incorrigibilis fuerit non oporteat laborare ne per contenciones hujusmodi bona pauperum dissipentur Item prior non donet personis extraneis bona domus sine assensu fratrum nec mutuet nec commodet [nec] {nei} aliquo contractu in alienam manum transferat nisi aliqua modica [exenia] {extrema} pro utilitate domus nisi in [tali] {tale} loco fuerit quod consilium fratrum [haberi] {habere} non possit [et] {ei} immineat necessitas vel utilitas domus tunc enim potest facere quod domui expedit cum consilio bonorum virorum sed statim cum redierit debet hoc fratribus suis notificare et debet manifeste necessitas vel utilitas propter quam hoc fecerit apparere

[VI] Item nomina defunctorum [fratrum] scribantur in martirologio et constituatur unus de capellanis qui habeat curam de anniversariis ita quod in obitu uniuscujusque officium solenniter celebretur nec tradatur oblivioni Ad sepulturas vero tam fratrum et sororum quam pauperum omnes fratres tam clerici quam laici sine mora occurrant Omnes autem {tam} et clerici et laici et sorores obediant priori in his que sunt licita et honesta tanquam patri et domino et ipse secundum Deum caute et discrete corripiat inquietos consoletur pusillanimes paciens sit ad omnes Omnibus autem hanc institucionem servantibus donet Deus graciam in presenti et gloriam in futuro Amen