Die ältesten Regeln mittelalterlicher Hospitäler · die Hospitalregel-Texte:
 Antwerpen/Anvers, Hospital O.L.V., Vita et mores, 1233 

⁋In nomine sancte et individue Trinitatis¶ ⁋Godefridus Dei gratia Cameracensis episcopus¶ ⁋universis Christi fidelibus presentem paginam inspecturis tam posteris quam modernis in perpetuum Quum via vite est custodientibus disciplinam ad laudem et honorem Dei omnipotentis et ut viam vite fideles inveniant in hospitali beate Marie in Antwerpia quod illustris viri H Ducis Brabantie et scabinorum et burgensium Antverpiensium munificentia et devotione fundatum et de fidelium est eleimosinis edificatum deo famulantes ipsum hospitale ac vitam et mores in illo Christo et Christi pauperibus sub disciplina regulari servientium consulta virorum ecclesiasticorum et religionis expertorum prudentia sic ordinando disponimus Ut fratres et sorores ibidem degentes in habitu ac gestu in modestia victus et vestium se a seculo et secularium conversatione sequestrent

statuimus itaque quod quicumque divina inspiratione tractus in eadem domo se Domino famulaturum optulerit non prorsus ad obedientiam recipiatur nisi sex mensibus tamquam novitius inter fratres et sorores ibidem conversando probetur et laborem domus modumque vivendi experiatur Tunc demum si procuratori domus et reliquis fratribus cum sacerdote curam fratrum ac sororum in spiritualibus gerente et tribus sororibus ad hoc electis ut pre ceteris consilio fratrum in rebus disponendis intersint unicorditer placuerit seculo et propriis ac proprie voluntati renuntiet votum continentiae sub stola in manu sacerdotis deponat jugum obedientie super se tollat vestimentis in pretio et colore et forma humilitatem et religionem preferentibus coloribus scilicet quibus seculares uti solent non coloratis fratres ac sorores induantur In culcitris plumarum nisi egritudinis cogente necessitate non dormiant in pulvinaribus tamen capita reclinent Lineis subter ad carnem exceptis femuralibus nisi necessaria dispensatione non vestiantur Sorores quoque cum reliquis anni temporibus lineis utantur quadragesima ante Natale Domini et quadragesima ante Pascha et quindena ante Pentecosten die tamen Ascensionis Domini excepta subtus lanea sibi aptent indumenta et absque plumis exceptis cervicalibus capitibus supponendis quiescant Fratres a sororibus sorores a fratribus refectorium dormitorium et ceteras officinas suis administrationibus deputatas habeant separatim Frater aliquis cum sorore numquam singularia ac secreta colloquia numquam solus cum sola sedeat ne capiendis malignus insidiator viscarium tendat Porro nemo eorum quicquam proprio arbitrio et voluntate faciat sed omnia nutu et consilio ejus cui dispensatio talis commissa est cum obedientia et humilitate sine murmuratione et reclamatione peragant In refectorio et capitulo juxta sue conversionis ordinem et eodem ordine singulis ebdomadibus in coquina et refectorio ministrature due sorores eligantur quarum intererit sagaci discretione providere si quorum imbecillitas aliquo exigat edulio quod in commune omnibus non est appositum refocillari Septa loci sui et terminos ambitus domus vel ecclesie sue nisi de officio sibi commisso vel de licentia rationabili nequaquam Per vicos et plateas seu domos nulla sororum absque alterius sororis comitatu et testimonio incedere vel spatiari presumat Nullus fratrum vel sororum extra domum suam intra Antverpiam a quocumque invitatus manducat In dormitorio ac refectorio fratres et sorores cum silentio sedeant verumptamen si intra prandendum sive cenandum a quovis aliquid eorum quorum indiget usus exigendum est aut insinuando quod per nutus aut signa intelligi ab aliis minime possit surgat qui opus habuerit et stando quod necesse est breviter eloquatur Post cenam brevissimo habito intervallo pulsatoque signo conveniant omnes bibituri statimque pulsato ad completorium tintunabulo omnibus silentium imponatur preterquam si infirmorum aut hospitum occasione seu alia rationabili necessitate cogatur ab aliquo silentium interrumpi Singulis ebdomadibus semel ad minus omnes ad capitulum conveniant sub obedientia sui sacerdotis vel ejus cui vices suas commiserit de communi utilitate tracturi et excessus si qui forte acciderint correcturi E fratribus unus et una de sororibus eligantur qui aliorum custodie deputati vigilantissime caveant ne aliquorum excessus incorrecti pretereantur ad quorum utriuslibet spectabit sollicitudinem utriusque sexus transgressiones quas ipsi delinquentes publice non recognoverint propalare in medium disciplinali censura corrigendas Qualibet sexta in victu quadragesimali jejunent Ab exaltatione sancte crucis usque ad festum beati Martini et ab octavis Epyphanie usque ad quadragesimam per quartas ferias in lacticiniis jejunium servent et ab hinc continuum incohent jejunium ab esu carnium deinceps abstinentes A Pascha vero usque ad festum beati Martini die dominica et feria tertia et quinta ac precipuis festivitatibus carnem commedere poterunt Jejunia vigiliarum et quatuor temporum juxta institutiones ecclesie observantes feria secunda extra continuum et diebus aliis quibus consueverunt vesci carnalibus seculares conditis sagimine pulmentariis poterunt recreari A festo beati usque ad Adventum Domini jejunent lacticiniis tamen utantur In Adventu Domini jejunium servent quadragesimale Decretum est preterea quod si quis fratrum et sororum suo seu verbo opprobrii seu falsum imponendo presumpserit una die humi residens in pane et aqua jejunabit Si quis vero alteri vel pugno vel baculo aut husjusmodi minatus fuerit quatuor diebus in victu quadragesimali et quintam etiam pane et aqua super terram sedens continuabit Si quis autem tenuitate aliqua alterum percusserit quadraginta diebus ad terram humiliatus cibo quo ceteri vescuntur utens per sextas autem ferias pane et aqua jejunium continuabit Si quis autem leso vulnus inflixerit pena prenotata sine interpellatione triplicabitur Si quis autem maligni spiritus instinctu homicidium perpetravit in perpetuum non recipiendus ejicietur Quod si quis fornicationis reus inventus fuerit eliminatus per annum et sex ebdomadas omni beneficio et consolatione domus privabitur Tunc denique si defleto excessu correctus humiliter redierit in gratiam recipietur si vero pertinax intra hunc terminum veniam petere neglexerit secundo anno et aliis sex ebdomadibus excludetur similiter et tertio si tamen infra veniam non requisierit Quod nec tertio anno contritus fuerit sine spe recuperandi prescribetur Qui litteras non didicerit pro qualibet septem horarum sicut consueverunt conversi Dominicam replicent orationem Si quis infirmorum fuerit deprehensus cybum vel potum inordinate sibi reservare vel aliis tribuere jejunio unius diei in pane et aqua punietur Quod si sepius deprehensus fuerit foras expelletur Pro magno autem furto semel admisso expelletur nisi in eo magna componctio videatur Caveant autem fratres et sorores ne se invicem vel infirmos immerito conturbent quod si fecerint pro arbitrio Magistri vel sacerdotis sui puniantur In eodem hospitali recipiantur pauperes tantum quorum actiones membrorum tali morbo impediuntur ne possint discurrere per vicos et victum suum hostiatim mendicare Quicumque igitur infirmus domum ingressus fuerit primum Deo per confessionem factam deinde proximo si quem lesit pro posse suo satisfaciat et veniam petat Res suas sub testimonio committat Magistro easdem ex integro si convaluerit recepturus Quod si periculo mortis imminente omnia sua domui relinquere forte noluerit deductis expensis suis de residuo poterit condere testamentum Si autem intestatus decesserit omnia bona mobilia que secum in domo attulerit ad usus pauperum ejusdem domus devolventur Tribus diebus in ebdomada egri carnibus reficiantur si qui vero fuerint inter eos qui pre egritudinis magnitudine grossioribus uti non possunt cibariis dentur eis quecumque desideraverint dummodo haberi possint Ne vero domus imposterum per inutilem personarum susceptionem gravetur statuimus ut tantum tribus fratribus et septem de cetero sit contenta ita tamen ut si forte ipsius domus necessitas numerum requirat ampliorem de nostra vel officialis nostri licentia speciali probata domus necessitate frater vel soror predicto numero poterit adaugeri Calceis autem bovinis fratres et sorores preter sacerdotem utantur Salva quidem in omnibus supradictis nostra et successorum nostrorum auctoritate ad quos provisio cura et sollicitudo in omnibus religiosis domibus nostre diocesis pre aliis et super alios ejusdem dyocesis noscitur pertinere Indulgemus quod cum procurator dicte domus obierit vel alias cesserit alius procurator de consilio fratrum et sororum ejusdem domus substituatur Cum autem frater vel soror decesserit qui psalterium legere noverant vel vigilias mortuorum pro modulo suo officium defuncto persolvant et precipue septem diebus post obitum defuncti Reliqui vero Dominicam orationem septies in die dicere tenebuntur Moneantur etiam pauperes decumbentes et tunc maxime ut singulis diebus mane post prandium et post cenam orationem vel alias noverint pro fratribus et sororibus et benefactoribus domus et pro fidelibus Dei pro salute vivorum et defunctorum humiliter dicere non omittant In omnibus autem que ad vigorem religionis aut severitatem discipline spectantia preordinavimus occasione infirmitatis aut corporum imbecillitatis aut oneris laboriosi seu qualibet deliberatione rationabili de consilio sacerdotes prout expedierit licebit dispensari Statuimus autem ut quotiens fratres et sorores recipiendi fuerint constitutionum istarum coram illis series prelegatur et ut plene singula capiant in lingua sui ydiomatis exponantur ad plenum Et hec se quantum in eis eat observaturos promittant alioquin fraternitatem domus minime poterunt adipisci et si aliter recepti fuerint expellantur Temporalia quoque domus memorate de consilio duorum virorum timorem Dei habentium ad hoc electorum qui sacramento domui fidelitatem exhibuerint debent pertractari Hii autem prout opus fuerit vel post anni circulum amoveantur vel si utiles inventi fuerint sollicitudinem eandem gerere permittantur Harum autem constitutionum observantias in sepe dicta domo inviolabiliter observari volentes eas auctoritate pontificali roboramus et sigilli nostri appensione presentis pagine continentiam munimus Actum anno gracie millesimo ducentesimo tercio