Die ältesten Regeln mittelalterlicher Hospitäler · die Hospitalregel-Texte:
 Lübeck, Heilig-Geist-Hospital, orde vnde leuent, 1263 

Wortlaut-Übereinstimmungen mit:

Text

nach

UB Lübeck, 1, S. 255-264 ();

Themen-Verweise zu Übersichten und verwandten Texten

Etw. Varianten

Abweichungen (außer rein orthogr.) der nächst verwandten Texte

Anmerkungen zum Inhalt

In namen des vader vn des sones vn des hillegen gestes. Amen.

¶Invocatio in: BRG1 ANT BAR BRGg BRG2 BRX2 BRX1 BSG BSG ENG GEN GEN IEP JERfrz JERlat KIE LMC LÜB1mnd LÜB1lat LÜB2 MEC MOS MÜN1 SS4 SHE

Dit is de orde vnde leuent der brodere vnde sustere, de se holden scolen in deme hus to lubeke des hilligen geistes, also se utgegeuen sint van wisen papen vnde leyen na eren egenen couentes begheringhe vnde bede.

¶Überschrift in: AAL BRG1 AAB1 AAB2 AMI ANG BAR BRGg BRG2 BRX2 EIC GEN GLN GENLep2 IEP IEPLep2 IJZ JERfrz KIE LÜB1mnd LÜB1lat LÜB2 MOD MÜN2 PAR SSP ROT ROT
¶Narratio in: BRG1 ANG BAR BRGg BRG2 BSN GEN JERlat KIE LES LÜB1mnd LÜB1lat LÜB2 MÜN1 NOY OUD SPO

We sic in dat hus mit alle sinem gude begeft, dat he nicht eg(h)ens butene beholt; kost vnde cledere, scho na ziner not, schal eme dat hus beweruen.

¶(Besitzverzicht und) Versorgung (victus) in: SSP GEN BRG2 LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE JERlat

Echter na den seven tiden, de men in der hillegen cristenheit begeit, so scal gewelik broder vnde suster alle dage vor gewillik tide seuen pater noster sprecken vor de genen, de deme godeshuse gut dot: dat en scolen se nimmer laten dor ienigher hande sake, etbeneme suke efte wedage; De seken ouer, mogen se (de) tungen roren, se scholen dortich pater noster spreke.

¶Gebete Tagzeiten in: BRG1 SSP GEN BRGg BRG2 LÜB1lat BRX1 LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE TVM CSU CSE

Ok in der aduente des sundaghes vnde des dingsedages vnde donredages eten se enes molken, dat se gode in bede vnde in arbeide deste bet gedenen. Des manendages vnde mydwekenes vnde vridages vnde sunnauendes to vastliker spise scolen se vasten in de ere uses heren iehsu christi. Oc scolen se holden de vasten van veirtich dagen, vnde to veir tiden inme iare, quater tempere, vnde der hilligen auende, de de hillege cristenheit heft to vastende settet. Alle vrigedage in deme iare to vastliker spise scolen se vasten. Were oc iummen groter beteringe (yn vorghanen tyden) an geleget vor sinen broke, na deme dat he broder is (gheworden) des huses, de en schal nene andere beteringhe don, den sine brodere holden. So we van krancheit, olderes efte arbeides grote desse vasten nicht mach holden, efte eme nenewis genoget vor de grote sines brokes, dat scal he sinen prestere (van deme huse) openbaren: na des presteres rade vnde des mester wlbort scal he don.

¶Fasten in: BRG1 BRX1 SSP BRGg BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE
¶Fasten Spezial in: BRG1 BRGg BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 KIE TVM
¶Fasten Ausnahmen in: BRG1 BRGg GEN BRG2 LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

Gewelic broder vnde suster de scal lesen dre saltere, efte se ene konen, vor enen broder efte suster, wen se steruen. De des salteres nicht ne kan, de lese drehundert pater noster vor de sele.

¶Gebete für Tote in: BRG1 BRX1 JERlat BRGg BRG2 LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

Ok en schal noch broder efte suster drinken ander beir den de mester, yd en sy, dat mit ouer al delen moghe. Wert en win geuen, vnde mach men ene ouer al nicht delen, so geue men den, (des) meist tor not bedoruen.

¶Wein in: BRG1 BRGg BRG2 GEN LÜB1lat LÜB2 LÜB1mnd KIE IEP

Van winachten wante to vastelauen eten se des sonnendages (dingsedages) vnde donredages wleisch, van paschen ouer dat iaer wante to der auente. Is dat we in des huses werue vte were, wor he to herberge wert enfangen, wat men eme vorset, dat mach he eten.

¶Fleisch in: BRG1 JERlat SSP BRGg BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE
¶Essen auswärts in: BRG1 JERlat JERlat IJZ BRGg BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd IEP KIE LÜB2

Ouer tafelen sittende vnde etende scal men stille wesen, ane den mester: de dar denet, de mogen vnder sic efte to deme mestere sachteliken spreken vmme de ding, der me dar bedarf: we spreken ouer tafele wil, bidde vor den mestere vnde vor den broderen orlof.

¶Schweigen bei Tisch in: BRG1 BRX1 JERlat CSE SSP SO2 BRGg BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

Boven dre richte en scolen se nicht hebben, et en si wellickes hilligen dages, efte en werde en denest van goder lude alemissen (ge)dan.

¶Mahlzeiten pro Tag in: BRG1 JERlat SSP BRGg BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

Wante beter is horsam dan offer, So scolen se alle horsum wesen deme mestere: weret dat ein broder ofte suster wedder sin bot efte sines, deme he sine wolt beuolen (hedde), were ut deme hus (ghegan) in peregrimaze efte dor andere sake sinen willen to weruende, in dat hus en scal he nein orlof hebben (wedder yn to komende), he ne betere dat werdechliken, vnde hebbe gode lude, de vor ene bidden.

¶Gehorsam = keine Wanderschaft ohne Erlaubnis => Rauswurf in: BRG1 JERlat SSP BRGg BRG2 LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

We sic van luden in de broderscab geft desses huses, en iar vnde enen dach wese he hier in der besokinge: went de tit is vmme komen, wil he vort bliuen in der broderscob des huses, so do he horsum, dar na en mot he nicht utvaren: wil he, na deme dat he horsum heft gedan, nicht bliuen, sines godes, dat he dar heft gebrocht, geft (men) eme nicht weder: wil he ouer nicht bliuen, wen he sine tit heft besocht er deme horsum, alle sin govt scal he weder hebben, he gelde de cost, vnde vare, wor he wille. Dar vmme, efte deme mester des huses vnde sime rade sine sede vn dont nicht behaget, he blift in deme hus nicht, al ne wolde he wol gerne bliuen:

¶Eintritt in: BRG1 BRX1 BRGg BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

(Secunda lectio sequitur.)

En pelegrim efte en bister minsche, beduungen van nodes wegen, bid(det) he herberge van desseme hus, minlike (lefliken) scal men en vntfan ene nacht: wen he is untfangen vnde heft he nicht to etende, van der leue des godes huses scal men eme eten geuen.

¶Aufnahme und Speisung von Peregrini in: BRG1 BRGg BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

De armen vnde kranken lude, de dar up den bedden lichen, de oppenbare vnde benomede suke nicht en hebbet, de eten van der brodcre spise: de genne, de also sere kranc sint, dat (se) denlicker spise bedoruen, vnde van nodes wegenne begeret vnde hessceht se, de scal men en weruen, eft men se iummer mach hebben; we ouer nicht kranc is, wert he van sende efte rukende vmbederfliken mit ere (einer) lust begrepen, vnde de essceht (de) ane not vnde ouele, vnde vnnutliken (efte vmbillichliken) dar vmme sprect, mit twier dage vasten scal men ene pinen to watere vnde to brode; aIso dane wis scal men pinen (den genen), de de spise, de eme suluen efte anderen luden to etende efte to drinkende is gegeuen, dufliken gesammelt vnde vercoft efte geneme (iummende) sine vrende dufliken geft, wert he des vorwnnen: deyt he ouer dickere dat, vnde wil he des nicht laten, vteme hus scal men ene wisen.

We rnit (dessen) erbenomeden duue (dinghen) wert begrepen, wo cleyne se oc syn, mit tuier dage vasten scal men ene pinen: vor en groter duu (dink efle schult) wert sin pine (zo vele groter) also deme mestere dunket de (na des) brokes grote, also grote ruwe vnde beterenge mochte men in eme prouen dat men ene inme huse lete vnde sin beteringe besohcte: anders wisede men ene vtme hus to meede, dat et (hus) nene scaden mer van ene vntfenge.

¶Diebstahl in: BRG1 BRX1 BRGg BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

Welc broder ofte suster enen anderen mit lesterliken sceltworden mishandelet ofte einen seken ouele deyt, aldusdan beteringe scal he don: Dar de brodere sidtet vnde etet middene scal he sitten, van deme orde sines cledes, sunder tafellaken ete he, ein hel brot lege men sunder messet eme vore, vnde enen nap wateres vnde nicht anderes; also dane vasten veir dage holde he, twe in der enen weken, twe in der anderen, den mitweken (manendach) vnde den vridach (midweken): desse beteringe scal he holden.

¶BösesWort => am Boden essen in: BRG1 BRGg BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

We in desseme hus wene sleit, is yd en man, vor den mannen, ene vrowen, vor de vrowen scal men sere castigen, also dat vor seget is, Sitte he vnde ete de selue spise vnde dranc.

Is oc dat genich broder efte suster sic mit vncuscheit bevlecket, wert se des vorwnnen, seuen weken, in ieweliker weken dre dage, des manendages, mitwekenes vnde des fridages, Is id en man, vor deme mestere vnde den broderen vnt cledet vnde kneinde scal men sere slan; de vrowen vor den susteren dat selue.

Is gin (genich) man vnde sin (genich) vrowe, de echte lude sint, de sic geuen willen in (de) broderscap desses huses, vnde na der anderen brodere sede in desme hus wonen vnde gode denen, vnde sint se in er alder comen, dat se nine kindere mogen van nature hebben, vnde vor den broderen vnde den susteren dat louen, dat se nummer mer to hope sclapen willen, werdet se oc nutte deme hus geprouet, na ledeger (gescedender) lude sede mach men se en fan, also doch willet se kusche sin dar na, vnde louen, wen er sterue(t) ein, dat de andere kusche bliuen wille: anders mosten se imme hus nicht wonen.

¶Verheiratete I in: BRG1 BRGg BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

De brodere vnde sustere (wolgeordine) ere setteden cledere scholen se dreghen wyt vnde graw, sunder ienegherleye varwen, also men se vanme scape nemet, dar to rinderne scho dregen se.

¶vestitus in: BRX1 BRX1 JERlat SSP BRGg BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

(Tertia lectio)

Nen broder efte suster ete buten deme hus to lubeke in der stat, bid(det) ene sin vrent ok, wo lef he eme si: id en si van saken de(r) alemosen efte van des huses gewerue (vnde) myd des mesteres orlof.

¶Einladungen zu Bekannten in: BRX1 CSE BRGg BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

Welc rike man efte vrowe sic in de sammelinge der broderscap geuen wil des huses, na ereme leuende, also besceden, dat he sine prouende (tid) en(t)fa also de anderen brodere, ene woninge buwe he by deme menen wone (wonighe des) hus(es): dar si he bi sic seluen, efte mit siner husvrowen eft se dat selue leuent wil enfan, eres gudes en del keren se an dat hus, en del beholden se: vortmer na erme willen leuen se echtlike, doch vnder der beschedennicheit des vorgesegeden radis; is dat mit orloue geuen, ouer also, efte en vnder den twen echten luden steruet, dat de ander kusch vort bliue.

¶Verheiratete II in: BRG1 LÜB1mnd BRGg BRG2 LÜB1lat GEN LÜB2 IEP KIE

Den mester vanme hus deme (scal me) van broderen vnde van susteren mit plicht, ere vnde horsam beden: were welc broder efte suster vnhorsum, des nicht en si, de scolde enen dacht to watere vnde to brode vasten; weret en, de dar denede, den scolde me ut deme hus driuen.

¶Gehorsam dem Meister in: BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

De knechte desses huses de en scolen nein (gesiret) lank haer hebben, ok nene stripede (vornotende) rocke, inme hus houesliken holden se sic; vnnutten sank vnde vnhouesche wort vormiden se, cusliken leuen se: drift we vncusheit binnen deme glinde des huses, wert he des vorwunnen, vor den broke scal men ene nicht allene vordriuen, mer heft he lon vordenet, dat scal he vorlesen.

¶Lebenswandel der Bediensteten in: BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

Welk seke to deme hus kumpt, barumhertlike vntfangen dar, des he bedarf des plegeme eme, also sic de sede heft; to deme ersten do he gode wl, vnde deme prestere bichte he des huses, vnde na sineme rade vntfa he de beteringe efte de ruwe; sine dingh de bevele he vnder des mesters rat; genest he, weder neme he se, is des nicht, se bliuen deme huse vor sine sele to der not der armen lude.

¶Krankenaufnahme mit Beichte und Besitzverzicht in: BRX1 BRG2 GEN LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

Desses leuendes bescrevenecheit enes in den mane(de) scal men lesen den broderen unde susteren, er se to der taflen gan. Gewelic vor de segeninge spreke en pater noster unde en ave maria, na deme dische dat selve.

¶Vorlesung dieser Regel in: LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

Wen en mester starft des huses, mit der kerkheren van user vrowen unde sunte peteres unde twier ratmanne, welc dar to sent sint, keesen se enen anderen, den de bisscop stediget, de deme bisscoppe horsum, vort de brodere unde de sustere deme mestere loven weder horsum: darumme mester unde brodere nummen enfan se, efte vorwisen se, efte in groten saken don se, ane der vore benumeden raden. Unde ... in gesliken saken also desseme hvs to bo... De brodere unde sustere desses huses in tokommender tit mit grotere unde hardere ansedtenge eres leuendes, en wille (we) se nicht besvaret hebben.

¶Neuer Meister in: BRX1 LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE
¶Oberaufsicht in: LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE
¶Künftig keine Verschärfungen in: LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP

(Sequitur quarta lectio.)

Johannes van godes genaden bisscohp tu lubeke alle den genen, de dessen gegenwordichgen bref ansen, but in useme heren gode (grut vnde) heil. Wante manegerhande bode maket manichvolde broke, dar vmme (so wille) we ener lere volgen sunte iacopes, dar men inne seicht: gestlichheit reine unde unbevlecket vor gode useme vadere is de trost we(y)sen unde wedewen in erer not, unde unbevlecket bewaren sic in desser werlt. Dat grottesde der gestlicheit holde we wesen in deme untfande unde vodende armer lude, de ane helpe sint, de use heregot besocht in deme vure der armode unde in deme ovele eres lives suke; unde wente we versoght sint in deme gasthuse des hilligen geistes to lubeke, darumme aldus dane arme lude, mannen unde vrowen, gode dar denende unde sinen armen (mit) groter bernender leve unde otmodechit, (so) untfawe(se) in use bescerminge, nene suarheit (wille we) en anlecgende, mer dat se kusheit holden unde nene egendome hebben und gestlike cledere dregen unde horsam hereme gestliken mestere des huses menlike holden. Desse uere broderen unde susteren hebbe we provet vor en rehit (regelen) des levende(s) to holde, de we stedeget met user biscopliker wolt.

¶Bischöfliche Inschutznahme und Vier Regeln in: LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

Johannes—1799Johannes von Tralau, Bf. (Johannes III.) v. Lübeck 1260-1276, davor Scholastiker in Lübeck, "verstand sich gut mit dem Lübecker Rat"

Andere sake, de dar in vallet, id si an beteringe efte in broke to richtende, de late we in des mesteres gewalt vamme hus: we willet oc, dat brodere unde sustere unde dat gesinne des huses to deme minnesten drie imme iare bichte, efte dickere, weres not, deme prestere vamme hus, de se lose unde binde van vser wolt unde mitte(r) bote (to) setten(de); nicht moten se oc to geneme anderen prestere gan, et en si mit wlbort unde orlof eres egenen cappellanes: he over scal van vs efte van usen navolgeren untvan de wolt, also doch, dat he de groteren sunde in den biscop wise, efte in den, deme he sine wolt heft beuolen. In desser sake (tu)ginge unde stedicheit geve we desse gegenwordige breve mit usume inggesegele gevestet.

¶Beichtvater in: LÜB1lat LÜB1mnd LÜB2 IEP KIE

Gedan unde stedet(get) to lubeke, na uses heren bort in deme dusesten vnde twe hunderesten unde dre unde sestegesten